ترومبوسیتوپنی ایمنی (ITP) نوعی بیماری است که می‌تواند منجر به کبودی و خونریزی شود. سطح پایین سلول‌هایی که به لخته شدن خون کمک می‌کنند (پلاکت‌ها)، اغلب باعث خونریزی می‌شود. ITP می‌تواند باعث ایجاد کبودی‌های بنفش شود و همچنین می‌تواند نقاط ریز قرمز مایل به بنفش را روی پوست ایجاد کند که شبیه بثورات پوستی هستند.

کودکان ممکن است بعد از یک ویروس به ITP مبتلا شوند. آنها اغلب بدون نیاز به هرگونه درمان، بهبود می‌یابند. در بزرگسالان، این بیماری اغلب ماه‌ها یا سال‌ها طول می‌کشد.

افراد مبتلا به ITP که خونریزی ندارند و تعداد پلاکت آنها خیلی کم نیست ممکن است نیازی به درمان نداشته باشند. برای علائم بدتر، درمان ممکن است شامل مضرف داروهایی برای افزایش تعداد پلاکت‌ها یا جراحی برای برداشتن طحال باشد.

این مقاله، روش‌های تشخیص ترومبوسیتوپنی ایمنی را توضیح می‌دهد.

خودآزمایی یا آزمایش در منزل

در اکثر افراد مبتلا به ترومبوسیتوپنی ایمنی هیچ علامتی وجود ندارد. با این حال، ممکن است برخی از علائم ممکن است وجود داشته باشد که شامل موارد زیر است:

• کبودی، احتمالاً بدون علت شناخته‌شده
• پتشی یا همان نقاط خونی (Petechiae)، لکه‌های قرمز کوچک و باریک که اغلب به صورت گروهی روی پوست ایجاد می‌شوند
• خونریزی از لثه یا تاول‌های خونی در دهان
• خونریزی بینی که مکرراً رخ می‌دهد
• قاعدگی‌های شدید
• وجود خون در ادرار، مدفوع یا استفراغ
• خستگی
• علائم شبیه به سکته مغزی

در حال حاضر هیچ آزمایشی وجود ندارد که بتوان آن را در خانه برای تشخیص ITP انجام داد.

معاینه فیزیکی

وقتی متخصص پزشکی مشکوک به ترومبوسیتوپنی ایمنی در فرد می‌شود، معایناتی انجام می‌دهد:

• چک کردن پوست، به دنبال هرگونه شواهدی از خونریزی، مانند کبودی یا پتشی
• بررسی دهان و لثه، به دنبال خونریزی یا تاول‌های خونی
• معاینه شکم برای تشخیص اندازه طحال، زیرا گاهی اوقات طحال با این بیماری بزرگ می‌شود.

آزمایش‌های تشخیصی

آزمایش‌های مختلفی وجود دارد که ممکن است توسط پزشک در حین ارزیابی ITP یا علت آن تجویز شود:

• شمارش کامل خون (CBC): یک آزمایش خون که تعداد گلبول‌های سفید، گلبول‌های قرمز و پلاکت‌های خون را اندازه‌گیری می‌کند. این آزمایش اندازه‌ی انواع سلول‌های خونی را نیز اندازه می‌گیرد. ترومبوسیتوپنی زمانی تشخیص داده می‌شود که سطح پلاکت‌ها کمتر از حد طبیعی باشد. با این حال، تا زمانی که سایر عللِ بالقوه پایین بودن پلاکت‌ها رد نشده باشند، نمی‌توان تشخیص ITP را به‌صورت قطعی انجام داد.
• اسمیر خون: در اسمیر خون، نمونه‌ای از خون گرفته می‌شود و روی لام قرار می‌گیرد. سپس این لام زیر میکروسکوپ ارزیابی می‌شود. پلاکت‌ها را می‌توان از نظر اندازه و ظاهر مناسب ارزیابی کرد. این تست همچنین تضمین می‌کند که کلامپ پلاکتی (Platelet Clumping) وجود ندارد. در کلامپ پلاکتی، پلاکت‌ها به یکدیگر می‌چسبند و با وجود آن که تعدادشان طبیعی است، در گردش خون پایین به نظر می‌رسند.
• بیوپسی مغز استخوان: این آزمایش اغلب برای ITP انجام نمی‌شود، اما می‌تواند در برخی موارد مفید باشد. در طول بیوپسی مغز استخوان، مقدار کمی از مغز استخوان از داخل یک استخوان در ناحیه لگن برداشته می‌شود. سپس مغز استخوان برای هرگونه نشانه‌ی رشد غیرطبیعی سلول‌ها مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. اگر پزشک نگران تشخیص بیماری جدی‌تری باشد که باعث پایین آمدن پلاکت‌ها می‌شود (مانند سرطان خون) ممکن است نیاز به بیوپسی مغز استخوان باشد.
• آنتی‌بادی‌های ضد پلاکت: می‌توان وجود آنتی‌بادی‌های ساخته‌شده بر پلاکت‌ها را آزمایش کرد که منجر به تخریب نامناسب پلاکت‌ها می‌شود. با این حال، این آزمایش اغلب در بررسی بالینی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد زیرا برخی از مطالعات نشان داده‌اند که این تست در ۵۰٪ از افراد مبتلا به ترومبوسیتوپنی ایمنی، مثبت نبوده است.
• سایر آزمایش‌های خون: گاهی اوقات پزشک ممکن است آزمایش خون اضافی را تجویز کند، مانند وجود نشانگرهای التهابی که ممکن است نشان‌دهنده وجود یک اختلال خود-ایمنی باشد که می‌تواند در ایجاد ترومبوسیتوپنی ایمنی نقش داشته باشد.

تصویربرداری

تصویربرداری از شکم با توموگرافی کامپیوتری (سی‌تی‌اسکن)، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) یا سونوگرافی می‌تواند اندام‌های شکمی کبد و طحال را ارزیابی کند.

گاهی اوقات اختلال در عملکرد این اندام‌ها می‌تواند منجر به ایجاد پلاکت‌های پایین شود. اگر هرگونه ناهنجاری در کبد یا طحال وجود داشته باشد، احتمالاً باعث کاهش پلاکت‌ها می‌شود، نه ITP.

تشخیص‌های افتراقی

یافتن پلاکت‌های پایین ممکن است ناشی از بیماری‌ها یا شرایط دیگری غیر از ترومبوسیتوپنی ایمنی باشد، از جمله:

• TTP (پورپورای ترومبوسیتوپنیک ترومبوتیک): پلاکت‌های پایین را می‌توان در TTP یافت، اما به دلیلی متفاوت از ترومبوسیتوپنی ایمنی. در TTP، پروتئینی به نام ADAMTS13 فعالیت کافی ندارد. این منجر به تشکیل لخته‌های بیش از حد در خون می‌شود و پلاکت‌های در گردش پایین هستند زیرا همه آنها در این لخته‌ها مصرف می‌شوند.
• ترومبوسیتوپنی ناشی از دارو: ترومبوسیتوپنی ناشی از دارو زمانی رخ می‌دهد که یک دارو، پلاکت‌ها را از بین می‌برد یا بدن را از تولید پلاکت کافی بازمی‌دارد. این مسئله می‌تواند با انواع داروها اتفاق بیفتد ولی معمولاً دارویی به نام هپارین عامل آن است. سایر داروهای احتمالیِ عامل این عارضه عبارتند از پنی‌سیلین، داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی، کینین، داروهای سولفا و داروهای استاتین.
• سندروم میلودیسپلاستیک: در سندروم میلودیسپلاستیک، مغز استخوان به درستی کار نمی‌کند و قادر به تولید تعداد کافی سلول خونی نیست. اگرچه ممکن است پلاکت‌ها تحت‌تأثیر قرار گیرند، گلبول‌های سفید و گلبول‌های قرمز نیز ممکن است بسیار کم باشند.
• عفونت ویروسی: برخی از عفونت‌های ویروسی مانند HIV، هپاتیت ویروسی و یا ویروس اپشتین‌بار، ممکن است باعث کاهش پلاکت‌ها از طریق تخریب پلاکت‌ها یا جلوگیری از ساخت صحیح آن‌ها توسط بدن شوند.