مکانیسم لخته‌شدن (انعقاد) خون برای زنده‌ماندن انسان‌ها، بسیار حیاتی است. هنگامی که یکی از رگ‌های خونی دچار آسیب‌دیدگی می‌شود، مکانیسم انعقاد طبیعی خون، باعث توقف خون‌ریزی می‌شود. ضمناً، لخته خونی که در محل آسیب‌دیدگی ایجاد می‌شود مقدمات بهبود زخم را فراهم می‌کند.

با این حال اگر لخته خون به صورت نابجا در زمان و مکان غیرضروری تشکیل شود می‌تواند منجر به بروز مشکلات جدی شود؛ زیرا لخته خون با مسدودکردن مسیر خون، منجر به وارد آمدن آسیب قابل‌توجه به اندام می‌شود.

بر همین اساس، شناسایی و تشخیص لخته خون با تست‌های آزمایشگاهی و تصویربرداری، امری بسیار مهم است.

انواع لخته خون

دو نوع مهم لخته خون که می‌توانند منجر به آسیب جدی شوند، شامل ترومبوز و آمبولی هستند. ترومبوز، نوعی لخته خونی است که در عروق خونی ایجاد می‌شود. آمبولی نیز نوعی لخته خونی است که در رگ خونی حرکت کرده و در نهایت، در یک محل تنگ به دام افتاده و باعث انسداد رگ می‌شود.

لخته‌های خون باعث وارد آمدن آسیب به بافت می‌شوند زیرا می‌توانند باعث انسداد جریان خون در رگ شوند. هنگامی که اکسیژن و مواد مغذی موجود در جریان خون به بافت مورد نظر نرسد، آسیب‌های جدی مانند سکته مغزی ایجاد می‌شود. تشخیص لخته اغلب با ظهور علائم نارسایی و آسیب به اندام‌های بدن اتفاق می‌افتد.

بیماری‌های شایعی که اغلب ناشی از وقوع ترومبوز یا آمبولی هستند، عبارتند از:

• سکته مغزی در اغلب موارد، به خاطر ترومبوز شریانی که مغز را تغذیه می‌کند و یا لخته‌ای که به درون عروق مغزی پرتاب می‌شود (آمبولی)، اتفاق می‌افتد (این آمبولی، اغلب از قلب یا شریان کاروتید پرتاب می‌شود).
• حمله قلبی، به طور معمول ناشی از یک پلاک آترواسکلروتیک است که منجر به ترومبوز داخل شریان کرونری قلب می‌شود.
• ترومبوز ورید عمقی (DVT)، لخته‌ای است که که در یکی از وریدهای اصلی ساق پا، ران یا لگن ایجاد می‌شود.
• آمبولی ریه، نوعی لخته خونی است که معمولاً از یک ترومبوز ورید عمقی نشأت گرفته و در عروق ریوی گیر می‌کند.
• سایر عوارض ناشی از لخته‌های خونی عبارتند از: ترومبوز ورید اصلی که کبد را تخلیه می‌کند (ترومبوز ورید باب)، ترومبوز وریدی که کلیه را تخلیه می‌کند (ترومبوز ورید کلیوی) و آمبولی پرتاب‌شونده به شانه یا ساق پا.

نکته مهم قبل از تجویز درمان موثر، مشخص‌شدن این نکته است که آیا لخته خون منجر به وقوع آسیب شده است یا خیر. درمان لخته‌های خون اغلب با تجویز رقیق‌کننده‌های قدرتمند خون انجام می‌شود. اگرچه این داروهای رقیق‌کننده می‌توانند به نحو مؤثری باعث حل‌شدن لخته یا جلوگیری از رشد و تشکیل لخته شوند، اما ممکن است عوارض جانبی مثل خون‌ریزی نیز ایجاد کنند.

تست‌های آزمایشگاهی

تست‌های آزمایشگاهی تشخیص لخته خون می‌توانند فعالیت غیرطبیعی سیستم لخته‌ساز را مورد ارزیابی قرار داده و در تشخیص وجود لخته‌های خونی به پزشکان کمک کنند.

آزمایش D-Dimer خون

آزمایش D-dimer خون مشخص می‌کند که آیا اخیراً فعالیت‌ لخته‌سازی غیرطبیعی در جریان خون وجود داشته است یا خیر. این آزمایش، مؤثرترین تست برای تشخیص ترومبوز یا آمبولی ریوی است.

بیومارکِرهای قلبی (نشانگرهای زیستی قلب)

بیومارکرهای قلبی به تشخیص حمله قلبی کمک می‌کنند. این آزمایش‌های خون دقیقاً لخته‌های خون را شناسایی نمی‌کنند، بلکه مشخص می‌کنند که آیا عضله قلب دچار آسیب (به خاطر تشکیل ترومبوز و ایجاد پلاک در شریان کرونری) شده است یا خیر.

تست‌های تصویربرداری

پزشک شما یک سری تست‌های تصویربرداری درخواست می‌کند که برای تشخیص قطعی لخته خون، ضروری هستند. بعضی از این تست‌ها می‌توانند لخته خون را شناسایی کنند و برخی نیز می‌توانند آسیب ایجادشده به‌وسیله لخته را مورد شناسایی قرار دهند. برخی از این تست‌ها نیز مشخص می‌کنند که آیا شما در معرض خطر تشکیل لخته خون قرار دارید یا خیر.

سونوگرافی فشاری

سونوگرافی فشاری، نوعی تست غیرتهاجمی است که می‌توان آن را با استفاده از دستگاهی مخصوص، بر بالین بیمار انجام داد و برای تشخیص و شناسایی ترومبوز ورید عمقی (DVT) بسیار مفید است.

اسکن تهویه-پرفیوژن (V/Q Scan)

این تست از ماده حاجب رادیواکتیو برای بررسی جریان خون در ریه‌ها و تشخیص این‌که آیا عروق ریوی در اثر آمبولی دچار آسیب شده‌اند یا خیر، استفاده می‌کند.

سی‌تی اسکن (CT-Scan)

اسکن توموگرافی کامپیوتری یا همان سی‌تی اسکن، نوعی تکنیک تصویربرداری با استفاده از اشعه ایکس است که جزئیات بدن را نشان می‌دهد. سی‌تی اسکن می‌تواند آسیب مغزی ناشی از سکته مغزی و همچنین آسیب ریوی ناشی از آمبولی ریه را تشخیص دهد.

اِم‌آرآی (MRI)

MRI برای تشخیص مراحل اولیه آسیب اندام که ناشی از سکته مغزی، آمبولی ریه، ترومبوز ورید باب و ترومبوز ورید کلیوی است، به کار می‌رود. MRI، نسبت به سی‌تی اسکن نیازمند زمان بیشتری است؛ بنابراین، وقتی از نظر زمانی با محدودیت مواجه هستیم، سی‌تی اسکن می‌تواند جایگزین MRI شود.

آنژیوگرافی و وِنوگرافی

آنژیوگرافی و وِنوگرافی (Venography)، از تکنیک‌های کاتترگذاری هستند. در این روش‌ها، ماده حاجب به داخل عروق مشکوک به لخته تزریق می‌شود و در همین زمان، از این عروق، عکس‌برداری انجام می‌شود. آنژیوگرافی ریوی جهت تشخیص آمبولی ریه به کار می‌رود؛ در حالی‌که از ونوگرافی جهت تشخیص DVT استفاده می‌شود. آنژیوگرافی قلبی، شریان‌های کرونری را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. آنژیوگرافی کاروتید می‌تواند وجود لخته در شریان کاروتید  و عروق خونی گردن را تشخیص دهد.

اکوکاردیوگرافی

اکوکاردیوگرافی اغلب جهت بررسی و ارزیابی خطر وقوع سکته آمبولیک (سکته ناشی از آمبولی) استفاده می‌شود.

ضمناً، اکوکاردیوگرافی می‌تواند به تشخیص ترومبوز تشکیل‌شده در داخل قلب کمک کند. به طور معمول، لخته موجود در دهلیز چپ در فرد مبتلا به فیبریلاسیون دهلیزی یا لخته موجود در بطن چپ فرد مبتلا به کاردیومیوپاتی اتساعی شدید. توجه داشته باشید که اکوکاردیوگرافی می‌تواند به تشخیص مشکلات قلبی که به آمبولی، اجازه جابجایی بین حفرات قلب را می‌دهند نیز کمک کند. به عنوان مثال، می‌توان به سوراخ بیضی باز (PFO) اشاره کرد.