سطح طبیعی هورمون محرک تیروئید (TSH) معمولاً بین ۴/۰ تا ۰/۴ میلی‌واحد در لیتر (mU/L) است.

سطوح TSH بالاتر از ۵/۴ میلی‌واحد در لیتر معمولاً نشان‌دهنده‌ی کم‌کاری تیروئید و سطوح پایین TSH یعنی زیر ۴/۰ میلی‌واحد در لیتر، نشان‌دهنده‌ی پرکاری تیروئید است.

سطح TSH می‌تواند بر اساس سن، جنس و سایر عوامل متفاوت باشد. نتیجه این آزمایش باید در کنار سایر آزمایش‌های تیروئید تفسیر شود تا به تشخیص دقیق منجر شود.

در این مقاله به‌دلایل سطوح بالا و پایین TSH و عوامل مختلفی که می‌تواند بر نتایج آزمایش تأثیر بگذارد، پرداخته می‌شود.

TSH چیست؟

TSH هورمونی است که به‌عنوان یک پیام‌رسان برای غده تیروئید عمل می‌کند و توسط غده هیپوفیز، غده کوچکی که در ساقه مغز قرار دارد، آزاد می‌شود. TSH، تیروئید را تحریک می‌کند تا هورمون تیروئید بیشتری تولید کند.

چگونه سطوح TSH تغییر می‌کند؟

TSH بالا نشان‌دهنده کم‌کاری غده تیروئید است، در حالی که سطوح پایین TSH نشان‌دهنده پرکاری تیروئید است.

TSH با هورمون‌های تیروئید متفاوت است. هورمون‌های تیروئید عبارت‌اند از:

• T3 (تری ‌یدوتیرونین)
• T4 (تیروکسین)

بدن از هورمون‌های تیروئید برای تنظیم انواع فرایندها شامل سرعت کالری‌سوزی، ضربان قلب و بسیاری از عملکردهای دیگر استفاده می‌کند.

زمانی که هورمون‌های تیروئید پایین است، هیپوفیز TSH بیشتری تولید می‌کند. این اتفاق به تیروئید سیگنال می‌دهد که تولید را افزایش دهد. وقتی سطح هورمون‌های تیروئید بالا باشد، هیپوفیز TSH کمتری آزاد می‌کند؛ بنابراین به تیروئید سیگنال می‌دهد که کُندتر عمل کند. به همین دلیل TSH بالا نشان‌دهنده‌ی عملکرد کم تیروئید است و بالعکس.

تفسیر سطوح TSH

درک اینکه چه زمانی و چرا هورمون تیروئید ترشح می‌شود کمک می‌کند دلیل سطوح بالا یا پایین TSH مشخص شود.

TSH برحسب میلی‌واحد در لیتر اندازه‌گیری می‌شود. یک میلی‌واحد، معادل یک هزارم واحد است.

محدوده طبیعی برای TSH معمولاً بین ۴/۰ تا ۰/۴ میلی‌واحد در لیتر است، اما استثناهایی نیز وجود دارد.

TSH نرمال

محدوده نرمال TSH بین ۴/۰ تا ۰/۴ میلی‌واحد در لیتر است. با این حال، بسیاری از عوامل مثل جنس، سن و تغییراتی که به‌طور منظم در فصول مختلف سال رخ می‌دهد بر سطح TSH فرد تأثیر می‌گذارند و مقدار TSH نرمال را تعیین می‌کنند.

برخی از کارشناسان استدلال می‌کنند که حد بالای TSH طبیعی بهتر است حدود ۵/۲ میلی‌واحد در لیتر باشد. دلیل این امر این است که اکثر بزرگسالان به‌ویژه در خانم‌های جوانِ بدون بیماری تیروئید، مقدار TSH بین ۴۵/۰ تا ۱۲/۴ میلی‌واحد در لیتر هستند.

ممکن است علیرغم سطح طبیعی TSH همچنان علائمی داشته باشید، پس حتی یک TSH طبیعی ممکن است غیرطبیعی باشد.

سطح TSH بر اساس جنسیت

میزان TSH نیز بر اساس جنسیت متفاوت است زیرا سطح TSH تحت‌تأثیر هورمون استروژن است.

برخی از مطالعات نشان می‌دهند که محدوده طبیعی TSH در خانم‌های جوان ۱۸ تا ۲۹ساله ممکن است نزدیک به ۴/۰ تا ۵/۲ میلی‌واحد در لیتر باشد. در آقایان، محدوده طبیعی TSH نزدیک به ۴/۰ تا ۰/۴ میلی‌واحد در لیتر است.

استروژن پایین، توانایی غده تیروئید برای ساخت هورمون‌های تیروئید را مختل می‌کند؛ بنابراین TSH افزایش می‌یابد تا تیروئید بیشتر فعالیت کند. استروژن بالا منجر به افزایش تولید هورمون تیروئید و کاهش TSH می‌شود. در یائسگی سطح استروژن کمتر است که گاهی باعث شروع بیماری تیروئید می‌شود.

سطح TSH در دوران بارداری

در طول بارداری، سطح TSH هر سه ماه یک‌بار تغییر می‌کند. طبق گفته‌ی انجمن غدد درون‌ریز آمریکا، سطح TSH در دوران بارداری باید به این شکل باشد:

• سه‌ماهه اول: ۱/۰ تا ۵/۲ میلی‌واحد در لیتر
• سه‌ماهه دوم: ۲/۰ تا ۰/۳ میلی‌واحد در لیتر
• سه‌ماهه سوم: ۳/۰ تا ۰/۳ میلی‌واحد در لیتر

سطوح بالاتر TSH (بالاتر از ۵/۴ میلی‌واحد در لیتر) در اوایل بارداری با افزایش خطر سقط‌جنین مرتبط است.

سطوح TSH بر اساس سن

برخی از پزشکان معتقدند که بیماران مسن باید سطح TSH بالاتر از ۰/۴ یا ۰/۵ میلی‌واحد در لیتر داشته باشند، زیرا TSH به‌طور معمول با افزایش سن افزایش می‌یابد.

بسیاری از پزشکان با توجه ‌به هر فرد، مقدار TSH نرمال را تعیین می‌کنند. برای مثال، فردی که علائم قابل‌توجهی از کم‌کاری تیروئید با مقدار TSH برابر با ۰/۴ میلی‌واحد در لیتر دارد، ممکن است مقدار TSH حدود ۰/۱ میلی‌واحد در لیتر، نرمال باشد.

در مقابل، در افرادی که بیماری‌های دیگر مانند بیماری قلبی یا پوکی‌استخوان دارند، ممکن است مقدار TSH حدود ۰/۵ یا ۰/۶ میلی‌واحد در لیتر نرمال باشد.

 

علل TSH بالا

سطح TSH بالا، بیش از ۵/۴ میلی‌واحد در لیتر نشان‌دهنده‌ی کم‌کاری تیروئید است. به این معنی که بدن به‌اندازه کافی هورمون تیروئید تولید نمی‌کند. TSH بالا بسته به این‌که فرد مبتلا به بیماری تیروئید هست یا نیست، ممکن است معانی متفاوتی داشته باشد.

در افراد بدون بیماری تیروئید

TSH بالا در افرادی که تحت‌درمان بیماری تیروئید نیستند معمولاً نشان‌دهنده‌ی وجود کم‌کاری تیروئید اولیه است.

این حالت، شایع‌ترین شکلِ کم‌کاری تیروئید است و به این دلیل رخ می‌دهد که غده تیروئید مقدار ناکافی از هورمون‌های تیروئید را تولید می‌کند. غده هیپوفیز این سطوح پایین را حس می‌کند و تولید TSH را افزایش می‌دهد.

افزایش TSH همچنین ممکن است با عملکرد طبیعی تیروئید به دلیل وجود آنتی‌بادی‌ها و پروتئین‌های ساخته‌شده توسط سیستم ایمنی رخ دهد.

در افراد مبتلا به بیماری تیروئید

TSH بالا ممکن است در افرادی که برای کم‌کاری یا پرکاری تیروئید تحت‌درمان هستند، مشاهده شود.

در کم‌کاری تیروئید، TSH بالا معمولاً به این معنی است که دوز دریافتی هورمون تیروئید باید افزایش یابد.

در برخی موارد، دوز دریافتی مناسب است اما دارو به‌طور کامل جذب نمی‌شود. برای مثال، بسیاری از غذاها و داروها می‌توانند بر جذب لووتیروکسین تأثیر بگذارند. بنابراین، توجه به اجتناب از مواد غذایی که بر جذب دارو اثر می‌گذارد از اهمیت بالایی برخوردار است.

در پرکاری تیروئید، TSH بالا معمولاً به این معنی است که درمان (جراحی، ید رادیواکتیو یا داروها) آن‌قدر در محدودکردن تولید هورمون تیروئید مؤثر بوده که باعث کم‌کاری تیروئید در فرد شده است.

 

علل TSH پایین

TSH پایین به این معنی است که سطح هورمون‌های تیروئیدی در فرد بالاست. سطح پایین TSH (زیر ۴/۰ میلی‌واحد در لیتر) نشان‌دهنده‌ی پرکاری تیروئید و تولید زیاد هورمون‌های تیروئیدی است.

در افراد بدون بیماری تیروئید

TSH پایین اغلب با پرکاری تیروئید همراه است که می‌تواند به دلایل مختلفی نظیر بیماری خودایمنی، توده‌های غده تیروئید (ندول‌های سمی) یا بزرگ‌شدن غیرطبیعی غده تیروئید (گواتر) بروز کند.

همچنین این عارضه می‌تواند در طول بارداری رخ دهد؛ زیرا هورمون‌های تیروئید تحت‌تأثیر هورمون بارداری، گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG) قرار می‌گیرند.

در موارد نادر، کمبود TSH تولید شده توسط غده هیپوفیز (به دلیل اختلال در عملکرد) می‌تواند منجر به سطوح پایین هورمون تیروئید در خون شود، وضعیتی که به‌عنوان کم‌کاری تیروئید مرکزی شناخته می‌شود و یک استثنا وجود دارد که کم‌کاری تیروئید با TSH بالا همراه است. کم‌کاری تیروئید مرکزی غیرمعمول بوده و معمولاً با کمبود سایر هورمون‌های هیپوفیز همراه است. این کمبود منجر به بروز علائم دیگر نیز می‌شود.

در افراد مبتلا به بیماری تیروئید

در افرادی که برای کم‌کاری تیروئید تحت درمان هستند، سطح TSH پایین ممکن است به این معنی باشد:

• مصرف بیش‌از‌حد درمان جایگزینی هورمون تیروئید
• تداخلاتی که با وجود مشخص بودن دوز بهینه دارو، باعث افزایش جذب یا فعالیت آن می‌شود
• کم‌کاری تیروئید در قسمت مرکزی

در افرادی که برای پرکاری تیروئید تحت‌درمان هستند، سطح TSH پایین به این معنی است که برای کاهش سطح هورمون تیروئید به درمان بیشتری نیاز دارند.

این مسئله همچنین می‌تواند به این معنی باشد که فرد باید همچنان تحت‌نظر باشد تا از برگشتن سطح هورمون تیروئید به حالت عادی مطمئن شود. این حالت اغلب در مورد افرادی که به تیروئیدیت موقت مربوط به بارداری یا شیمی‌درمانی مبتلا هستند، صادق است.

 

عوامل تغییر‌دهنده‌ نتایج TSH

برخی از عوامل می‌تواند بر سطح TSH تأثیر بگذارند؛ بنابراین مهم است که در نظر گرفته شوند تا بتوان با نتایج آزمایش، توصیفی از وضعیت فرد داشته باشیم. تجویز یک روش درمانی بدون در نظر گرفتن علائم بیمار، طبیعتاً بدون نتیجه خواهد بود.

خطای آزمایشگاهی

اگر نتیجه آزمایش TSH غیرمعمول باشد، تکرار آزمایش تجویز می‌شود.

خطاهایی ممکن است در طول خونگیری، رونوشت نتایج یا به‌دلیل اشتباه و شلوغی در آزمایشگاه رخ دهد. از نظر آماری، همیشه احتمال خطای آزمایشگاهی وجود دارد و نتایج باید همیشه همراه با علائم و یافته‌های بالینی مطابقت داده شوند.

آنتی‌بادی‌ها

تصور می‌شود که آنتی‌بادی‌ها در آزمایش تیروئیدِ حدود ۱٪ از افراد تداخل ایجاد می‌کنند.

در یک بررسی در سال ۲۰۱۸، چنین تداخلی باعث تشخیص اشتباه یا درمان نامناسب در بیش از ۵۰٪ از افرادی که آنتی‌بادی‌های زیر را دارند، شد:

• آنتی‌بادی‌های هتروفیل: افرادی که در معرض داروهای مشتق‌شده از حیوانات و درمان‌های آنتی‌بادی هستند، معمولاً بین سطح TSH و T4 آزاد یا بین سطح TSH و علائم بالینی اختلاف غیر‌معمول دارند که لازم است با پزشک مطرح شود.
• آنتی‌بادی‌های تیروئید: این آنتی‌بادی‌ها ممکن است بر سطح TSH افراد مبتلا یا غیر‌مبتلا به تیروئید تأثیر بگذارند. اختلاف بین مقادیر آزمایشگاهی و علائم بالینی باید موردتوجه قرار گیرد.
• سایر آنتی‌بادی‌ها: آنتی‌بادی‌های ضد‌روتنیم (Anti-ruthenium) و ضد‌استرپتاویدین (Anti-streptavidin) نیز می‌توانند بر نتایج آزمایش TSH تأثیر بگذارند.

سلامتی و عادات زندگی

عوامل دیگری نیز وجود دارد که می‌توانند بر نتایج آزمایش TSH اثر داشته باشند، از جمله:

• زمان انجام آزمایش: اگر قبل از آزمایش ناشتا باشید، سطح TSH ممکن است بالاتر از زمانی باشد که قبل از آزمایش غذا خورده‌اید.
• بیماری: بیماری‌های حاد یا مزمن ممکن است بر سیستم غدد درون‌ریز تأثیر بگذارد و در نتیجه‌ی آزمایش اختلال ایجاد شود.
• بارداری: صرف‌نظر از ابتلا یا مبتلا نبودن به اختلال تیروئید، سطوح TSH ممکن است در دوران بارداری کمتر از محدوده نرمال باشد.
• داروها: برخی از داروهایی که برای درمان بیماری قلبی و سرطان استفاده می‌شوند می‌تواند بر نتایج تأثیر بگذارد؛ از جمله داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی یا NSAIDها مانند ایبوپروفن.
• غذاها یا مکمل‌ها: اقلام غنی از ید ممکن است در آزمایش اختلال ایجاد کنند. همین امر در مورد مکمل‌های بیوتین نیز صادق است.
• تغییر در عادات خواب: کمبود خواب باکیفیت با عدم‌تعادل تیروئید مرتبط است.

روش آزمایش

آزمایش نیش انگشت یا مویرگی و یا آزمایش لکه خون، جایگزینی برای آزمایش سنتی TSH است. در این روش برای ارزیابی عملکرد تیروئید، به‌جای خون‌گیری استاندارد از ورید، از نوک انگشت استفاده می‌شود. کیت‌های تست لکه‌های خونی نیز ساخته شده‌اند تا بتوانید سطح TSH خود را در خانه کنترل کنید.

طرفداران این آزمایش بر این باورند که بدون نیاز به خون‌گیری وریدی، مقدار TSH را بادقت بیشتری نشان می‌دهد.

بااین‌حال، این آزمایش در حال حاضر به طور گسترده در دسترس نیست و نیاز است که این روش آزمایش با آزمایش TSH متداول مقایسه شود.

 

آزمایش TSH به‌تنهایی کافی نیست!

در طول تشخیص، اکثر پزشکان از تست TSH برای ارزیابی عملکرد تیروئید و تعیین دوره‌ی درمان استفاده می‌کنند. بااین‌حال، در برخی موارد تنها اطلاع از مقدار TSH فرد ناکافی است.

به‌عنوان‌مثال، اگر پزشک به اختلال عملکرد تیروئید ناشی از بیماری غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس مشکوک باشد، معمولاً آزمایش T4 آزاد علاوه‌بر TSH تجویز می‌شود.

اگر مقدار TSH طبیعی است اما فرد علائم پرکاری یا کم‌کاری تیروئید را دارد، ممکن است آزمایش T4 آزاد تجویز شود.