بیماری مزمن کلیه (CKD) از دست دادن تدریجی عملکرد کلیه است که می‌تواند به هر علتی از دیابت و فشار خون بالا گرفته، تا عفونت‌های مکرر و انسداد مجاری ادراری رخ دهد. بیماری مزمن کلیه توانایی واحد‌های عملکردی کلیه-نفرون‌ها را در تصفیه ضایعات و تنظیم آب و اسید خون مختل می‌کند.

اگر چه ممکن است در مراحل اولیه هیچ نشانه‌ای از بیماری وجود نداشته باشد، اما علائم با گذشت زمان پیشرفت می‌کنند. بیماری مزمن کلیه را می‌توان به کمک آزمایش‌های خون و ادرار تشخیص داد و در درمان، تمرکز بر روی درمان علت اصلی اختلال کلیه است.

برخلاف نارسایی حاد کلیه، که به سرعت پیشرفت می‌کند و به طور بالقوه برگشت‌پذیر است، بیماری مزمن کلیه یک بیماری طولانی مدت است که در آن آسیب به کلیه‌ها دائمی و پیش‌رونده است.

بیماری مزمن کلیه می‌تواند تا مرحله نهایی نارسایی کلیه (ESRF) پیشرفت کند که بدون دیالیز یا پیوند کلیه، کُشنده است.

علائم بیماری مزمن کلیه

علائم این بیمایر به تدریج پیشرفت می‌کنند زیرا مایعات، مواد زائد و سایر مواد (مانند اوریک‌اسید، کلسیم و آلبومین) آن طور که باید، از بدن دفع نمی‌شوند. این عدم‌تعادل ممکن است در مراحل اولیه بیماری احساس نشود اما با پیشرفت بیماری بعد از ماه‌ها و سال‌ها، انباشتگی بیش از حد آب و مواد زائد در بدن بر روی اندام‌هایی مثل قلب، ریه‌ها، مغز و خود کلیه‌ها اثر می‌گذارد.

در بیشتر موارد CDK بدون علائم است و یا علائم خفیف و نامحسوس است. اِدِم (ورم)، خستگی، و فشار خون بالا در این بیماری رایج است.

هنگامی که عملکرد کلیه‌ها به زیر ۲۵٪ برسد، علائم بیماری مزمن کلیه آشکار می‌شود. علائمی مانند بیماری عروق کرونری، مشکلات حافظه، اِدِم ریوی (تجمع مایعات در ریه‌ها) و فشار خون بالا ناشی از نارسایی کلیه به همراه علائم دیگر ظهور می‌یابد.

از کار‌افتادگی کلیه که به عنوان مرحله پایانیِ نارسایی کلیه (ESRD) است، زمانی اتفاق می‌افتد که کارایی کلیه‌ها به زیر ۱۰٪ تا ۱۵٪ برسد. تا زمانی که دیالیز یا پیوند کلیه انجام نشود، ESRD می‌تواند منجر به تشنج، کُما و مرگ ناگهانی فرد شود. ایست قلبی شایع‌ترین علت مرگ در افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه است.

علت‌های به وجود آمدن این بیماری

بیماری مزمن کلیه زمانی اتفاق می‌افتد که یک بیماری خاصی عملکرد کلیه را مختل کرده و باعث آسیب تدریجی و برگشت‌ناپذیری به ساختار کلیه شود.

حدود ۷۵٪ کل موارد بیماری مزمن کلیه در ایالات متحده ناشی از این سه بیماری است:

• دیابت
• فشار خون بالا
• گلومرولونفریت (التهاب فیلتر‌های کلیه به نام گلومرول و نفرون‌ها)

سایر علت‌های کمتر شایع این عارضه شامل بیماری‌های خود ایمن مثل نفروپاتی ایمونوگلوبین آ (IgA nephropathy) و لوپوس، بیماری‌های ژنتیکی مثل بیماری کلیه پلی‌کیستیک، انسداد طولانی‌مدت مجاری ادراری (از جمله سنگ کلیه) و عفونت‌های مکرر کلیه هستند.

بیماری مزمن کلیه در سیاه‌پوستان، افراد مسن، افراد سیگاری، چاق و افرادی که سابقه بیماری کلیوی دارند، شایع‌تر است.

تشخیص بیماری

بیماری مزمن کلیه در وهله اول با آزمایش خون و ادرار تشخیص داده می‌شود که عملکرد کلیه را اندازه‌گیری می‌کنند. این آزمایش‌ها، تست‌های عملکرد کلیه نامیده می‌شوند که نه تنها برای تشخیص بیماری مزمن کلیه، بلکه برای ردیابی روند پیشرفت بیماری و پاسخ فرد به درمان نیز استفاده می‌شوند.

برخی از آزمایش‌های مورد استفاده برای ارزیابی عملکرد کلیه:

• آزمایش کراتینین سرم (SCr)، میزان کراتینین خون را اندازه می‌گیرد.
• آزمایش GFR، که از آزمایش SCr برای تخمین میزان خون عبوری از گلومرول بر حسب دقیقه استفاده می‌شود.
• آزمایش آلبومین ادرار، میزان پروتئین آلبومینی که به طور غیر‌طبیعی از ادرار دفع می‌شود را اندازه می‌گیرد.

آزمایش‌های تصویر‌برداری مانند سونوگرافی، اشعه ایکس و توموگرافی کامپیوتری (CT) در درجه اول برای تشخیص آسیب یا نظارت بر تغییرات در کلیه‌ها استفاده می‌شوند.

برای به دست آوردن نمونه‌ی بافت کلیه برای ارزیابی در آزمایشگاه، ممکن است نمونه‌برداری نیز انجام شود. نمونه‌برداری اغلب زمانی انجام می‌شود که در ادرار به علت ناشناخته‌ای، خون مشاهده شود و یا ESRD تشخیص داده شود.

بیماری کلیوی بر اساس نتایج آزمایش GFR مرحله‌بندی می‌شود. مراحل ۱ تا ۵ برای توصیف عینی وضعیت فرد و هدایت دوره درمان استفاده می‌شود. مرحله ۱ نشان‌دهنده حداقل میزانِ از کار‌افتادگی کلیه، و مرحله ۵ نشان‌دهنده‌ی نارسایی کلیه (ESRD) است.

درمان

درمان بیماری مزمن کلیه با سه هدف انجام می‌گیرد: درمان علت اصلی بیماری، کاهش پیشرفت آسیب کلیوی، و به حداقل رساندن هر گونه آسیبی که به اندام‌های دیگر ممکن است وارد شود؛ که عمدتا شامل قلب و رگ‌های خونی هستند.

گزینه‌های مربوط به درمان بر اساس علت اصلی بیماری متغیر است. با این گفته، حتی اگر علت اصلی بیماری (مانند فشار خون بالا و یا دیابت) نیز کنترل شود، آسیب وارده می‌تواند هنوز هم پیشرفت کند ولی با سرعت کمتر.

از جمله گزینه‌های درمانی احتمالی:

• رژیم کمِ پروتئین به جلوگیری از تجمع محصولات جانبی ناشی از متابولیسم پروتئین کمک می‌کند.
• محدودیت سدیم، پتاسیم و فسفر در رژیم غذایی ممکن است برای جبران تجمع این الکترولیت‌ها در بدن لازم باشد.
• دارو‌های ضد‌ فشار خون مانند مهار‌کننده‌های ACE یا مسدود‌کننده‌های گیرنده آنژیوتانسین ممکن است برای کنترل فشار خون بالا استفاده شود.
• دارو‌های استاتین مانند لیپیتور (آتورواستاتین) ممکن است برای کاهش کلسترول، شایع در افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه تجویز شود.
• مکمل‌های اریتروپویتین در تولید گلبول‌های قرمز خون، که ممکن است برای بهبود علائم کم‌خونی کمک کند، مؤثر هستند.
• دارو‌های ادرار آور (water pills, Diuretics) مانند لازیکس (Lasix)، ممکن است برای از بین بردن مایعات اضافی بدن استفاده شوند.
• مکمل‌های کلسیم و ویتامین D ممکن است برای جلوگیری از آسیب استخوانی و کاهش خطر شکستگی تجویز شود.

اگر فردی به ESRD تشخیص داده شد، این به این معنی است که کلیه‌های فرد دیگر عملکردی ندارند و برای زنده ماندن شخص، دیالیز و یا پیوند کلیه لازم است.

دیالیز یک روش مکانیکی برای تصفیه خون است زمانی که کلیه‌ها دیگر قدر به این کار نیستند. این روش ممکن است شامل همودیالیز (Hemodialysis) شود که در آن مایعات و مواد زائد اضافی را از خون خارج می‌کند و یا دیالیز صفاقی (Peritoneal dialysis) که در آن یک محلول از طریق کاتتر شکمی به درون شکن وارد می‌شود تا مواد زائد و مایعات اضافی را جذب کند.

پیوند کلیه شامل قرار دادن کلیه سالم از اهدا‌کننده زنده و یا مُرده به درون فردِ گیرنده است.

پس از انجام پیوند کلیه، دیگر نیازی به دیالیز نخواهید داشت اما برای جلوگیری از پس زدن پیوند، باید تا پایان عمر از دارو‌های سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مصرف کنید.

کنار آمدن با بیماری

اگر شما و یا یکی از عزیزانتان به بیماری مزمن کلیه تشخیص داده شدید، یادگیری کنار آمدن با این بیماری مشکل خواهد بود. برای زندگی کردن با بیماری نامشخص، باید روی عواملی که می‌توانید کنترل کنید، تمرکز کنید و یک شبکه پشتیبانی ایجاد کنید که بتواند به عادی شدن بیماری مزمن کلیه در زندگی کمک کند.  

در این جا فقط برخی از کار‌هایی است که می‌توانید انجام دهید:

• با پزشک خود در مورد رژیم کم سدیم DASH صحبت کنید، که بر کنترل میزان غذای مصرفی با محدود کردن پروتئین و سدیم تاکید دارد.
• با خواندن برچسب‌های روی مواد غذایی، از نمک‌های پنهان خودداری کنید. فقط غذاهایی با برچسب «بدون نمک» و یا «بدون سدیم» حاوی مقادیر بسیار ناچیز سدیم (کمتر از ۵ میلی‌گرم در هر وعده) هستند.
• به صورت منظم ورزش کنید. انجام این کار سبب عضله‌سازی کم با کاهش فشار خون، بهبود روحیه و سطح انرژی می‌شود.
• سیگار نکشید. دود سیگار سبب کاهش بیشتر جریان خون در کلیه‌ها و افزایش سرعت پیشرفت بیماری می‌شود.
• راه‌هایی برای مدیریت استرس خود پیدا کنید. علاوه بر ورزش، هر شب با بهبود بهداشت خواب خود استراحت کافی داشته باشید. حتی می‌توانید از درمان‌های ذهنی مانند مدیتیشن و «تخیل فعال» استفاده کنید.
• یک شبکه پشتیبانی ایجاد کنید. این نه تنها از نظر عاطفی برایتان پشتیبانی ایجاد می‌کنند بلکه اطمینان حاصل می‌کنید که همه شما را درک می‌کنند و از قوانین زندگی با بیماری مزمن کلیه آشنا هستند.