کورتیزول هورمونی است که در غدد فوق‌کلیه که در نزدیکی کلیه‌ها قرار دارند، تولید می‌شود. کورتیزول توسط بدن برای علل متعددی همچون مبارزه با عفونت، ایجاد پاسخ استرسی، تنظیم گلوکز خون، فشار خون و متابولیسم استفاده می‌شود.
سطح هورمون کورتیزول که گاهی اوقات تحت عنوان هورمون استرس شناخته می‌شود، می‌تواند تحت تأثیر برخی شرایط، بیماری‌ها و حتی برخی دارو‌ها تغییر کند. افزایش یا کاهش سطح کورتیزول می‌تواند تاثیر جدی بر سلامتی داشته باشد.
تست کورتیزول نوعی تست خونی است که سطح کورتیزول بدن را اندازه‌گیری می‌کند. سایر تست‌هایی که برای اندازه‌گیری کورتیزول استفاده می‌شوند شامل تست ادراری و بزاقی است.
هدف تست
اختلالات غدد آدرنال می‌تواند سبب کاهش یا افزایش تولید کورتیزول شود. تست کورتیزول می‌تواند به پزشک در پی بردن به سطح کورتیزول بدن کمک کند.
سطوحی که در خارج از محدوده طیف نرمال قرار دارند، می‌توانند نشان‌دهنده وجود مشکلی در غدد آدرنال باشند. سندرم کوشینگ حالت نادری است که سبب می‌شود بدن میزان بالایی از کورتیزول تولید کند. بیماری آدیسون حالت نادر دیگری است که در آن میزان تولید کورتیزول به شدت کاهش می‌یابد.
بیشتر موارد سندرم کوشینگ به علت رشد یک تومور خوش‌خیم درون غده هیپوفیز است. در تعداد کمی از بیماران، سندرم کوشینگ به علت رشد بدخیم و سرطانی یک توده است که خارج از غده هیپوفیز رشد می‌کند و یا به علت یک ناهنجاری در غده آدرنال (مثلا یک تومور) است. در بیشتر موارد سندرم کوشینگ در افراد با سنین بین ۲۰-۵۰ سال اتفاق می‌افتد و در خانم‌ها شایع‌تر از آقایان است.
علائم کوشینگ شامل:
- کبودی آسان
- فشار خون بالا
- هایپرگلایسمی (افزایش قند خون)
- قاعدگی‌‌های نامنظم و رشد مو در صورت
- ضعف عضلانی
- چاقی، بخصوص در ناحیه شکم
- تَرَک‌های پوستی (striae)
بیماری آدیسون شرایطی است که می‌تواند تهدیدکننده حیات باشد، ولی معمولا نادر است. زمانی که در غدد آدرنال تولید کورتیزول یا سایر هورمون‌هایش کاهش یابد می‌تواند سبب نارسایی آدرنال اولیه یا ثانویه شود. نارسایی اولیه آدرنال به علت کمبود تولید کورتیزول توسط غدد آدرنال است. این حالت می‌تواند به علت آسیب به غدد آدرنال مثل شرایط خودایمنی، سرطان و یا عفونت باشد.
علائم بیماری آدیسون شامل:
- درد شکم
- کاهش اشتها
- افسردگی
- اسهال
- خستگی مزمن
- غش کردن
- هیپوگلایسمی (کاهش قند خون)
- افت فشار خون
- هایپرپیگمانتاسیون پوست (افزایش رنگدانه‌های پوستی و در نتیجه تیره شدن آن)
- تحریک پذیری
- ریزش موی بدن
- درد عضلانی یا مفصلی
- حالت تهوع
- هوس نمک
- اختلال عملکرد جنسی
- استفراغ
- کاهش وزن
دلایل کمبود یا ازدیاد کورتیزول شایع نیستند.
با این حال، وقتی مشکلی با سطح کورتیزول بر اساس علائم، سایر بیماری‌ها و شرایط مورد ظن قرار گیرد، ممکن است تست سطح کورتیزول خون درخواست گردد.
خطرات و موارد منع مصرف
تست کورتیزول یک تست خونی است که یک فرآیند بسیار امن تلقی می‌شود و خطرات کمی به‌همراه دارد. این خطرات در واقع همان خطرات همراه سایر تست‌های خونی است. برخی افراد ممکن است در حین خونگیری دردی حس کنند که البته در اغلب موارد این درد جزئی بوده و بعد از انجام تست متوقف می‌شود. کبودی نیز ممکن است در محل خونگیری از رگ (معمولا در بازو) ایجاد گردد.
قبل از آزمایش
پزشک زمان و محل آزمایش را مشخص می‌کند و تست می‌تواند در دو مرحله انجام بگیرد. احتمالا به فرد توصیه می‌شود قبل از خونگیری استراحت کند، چرا که میزان کورتیزول با استرس افزایش می‌یابد. همچون سایر خون‌گیری‌ها بیمار باید به مقدار زیادی آب مصرف کند تا رگ‌ها برای خونگیری قابل دسترسی باشند.
زمان بندی
تست کورتیزول خون نباید به طول بیانجامد و معمولا در عرض چند دقیقه انجام می‌شود. با این حال چون سطح کورتیزول در طول روز تغییر می‌کند، ممکن است نیاز به ۲ مرتبه خونگیری باشد. اولین خونگیری باید در هنگام صبح که سطح کورتیزول بالاست انجام شود، و دومین خونگیری در حوالی غروب که سطح کورتیزول پایین است.
محل انجام آزمایش
تست‌های خونی ممکن است در بیمارستان، مطب پزشک یا آزمایشگاه انجام شود. تست بر اساس دسترسی به امکانات، همچنین اولویت بیمار و پوشش بیمه انجام می‌شود.
چه چیزی باید پوشیده شود؟
معمولا هیچ لباس خاصی برای آزمایش خون لازم نیست ولی پوشیدن بک لباس آستین کوتاه معمولا دسترسی به بازو‌ها را تسهیل می‌کند.
غذا و نوشیدنی
درباره هرگونه محدودیت در مصرف دارو، غذا و نوشیدنی با پزشک مربوطه مشورت کنید، اما معمولا توصیه خاصی وجود ندارد. شاید مصرف آب قبل از خونگیری و عدم مصرف کافئین کمک‌کننده باشد.
در حین آزمایش
این آزمایش یک تست خونی معمولا نسبتا سریع و ساده است. بعد از نشستن به حالت راحت، فرد خون‌گیر یک تورنیکت را بالای بازوی دست غیرغالب فرد قرار میدهد و به دنبال یک رگ مناسب می‌گردد.
یک سوزن کوچک وارد بازو می‌شود تا خونگیری انجام شود. سپس خون وارد یک یا چند ویال (ظرف) می‌شود. یک توده پنبه‌ای و یک باند برای پوشاندن محل خونگیری روی آن قرار داده می‌شود.
بعد از آزمایش
کمی فشار وارد کردن به محل خونگیری به سرعت بعد از تست می‌تواند از بروز کبودی تا حدی جلوگیری کند. اگر کبودی ایجاد شود معمولا تنها چند روز بعد بهبود می‌یابد.
با اینکه کاملا ضروری نیست ولی بهتر است فعالیت‌های سخت‌گیرانه با بازویی که از آن خونگیری انجام شده است تا آخر روز انجام نشود.
در صورت وجود خون‌مردگی (Hematoma) قرار دادن قطعه یخی بسته بندی شده در حوله چندین بار بر روی محل خون‌ریزی به مدت ۲۰ دقیقه در ۲۴ ساعت اول می‌تواند مفید باشد. بعد از ۲۴ ساعت اول، چندین بار قرار دادن یک کمپرس گرم مرطوب به مدت ۲۰ دقیقه می‌تواند کمک کننده باشد.
درباره مصرف ایبوپروفن و یا دیگر دارو‌های ضدالتهاب غیر استروئیدی به علت افزایش ریسک خون‌ریزی با پزشک مشورت کنید.
تفسیر نتایج
بعد از چند روز، آزمایشگاه خون را پردازش کرده و نتایج را ارائه میدهد. آزمایشگاه‌ها روش‌های متفاوتی برای مشخص کردن محدوده نرمال کورتیزول دارند. پس این موضوع مهم است که نتایج را در زمینه چگونگی اندازه‌گیری کورتیزول در آن آزمایشگاه بخصوص قضاوت و بررسی کنیم.
یک محدوده نرمال برای سطح کورتیزول خون که در ساعت ۸ صبح خونگیری شده است بین ۷ تا ۲۸ میکروگرم در هر دسی لیتر خون است. برای خون‌های گرفته شده در هنگام عصر، محدوده می‌تواند بین ۲ تا ۱۸ میکروگرم در هر دسی‌لیتر باشد. (برای تبدیل واحد کورتیزول از به مقدار را در ۵/۲۷ ضرب کنید).
پیگیری
در مواردی که سطح کورتیزول بیش از حد بالا یا پایین باشد، ممکن است نیاز به پیگیری و درمان وجود داشته باشد. برای سطوح کورتیزول بسیار پایین (که به معنی بیماری آدیسون است) این احتمال وجود دارد که تست‌های بیشتری مورد نیاز باشد. یکی از درمان‌های ممکن این است که داروهایی مثل هیدروکورتیزون، پردنیزون یا متیل پردنیزون تجویز شوند تا جایگزین کورتیزول در بدن گردد. تغییرات رژیم غذایی نیز ممکن است لازم باشد، مثل اضافه کردن بیشتر نمک به غذا بخصوص در آب و هوای گرم یا در طی ورزش شدید.
در زمان‌های استرس در مواردی مثل عفونت، شاید یک دوز افزایش یافته از دارو توسط پزشک تجویز شود. سایر درمان‌ها نیز ممکن است ضروری باشد.
در حالت افزایش سطح کورتیزول (که در واقع حضور سندروم کوشینگ است) ممکن است تست‌های بیشتری لازم باشد تا علت را مشخص کند
اگر یک تومور علت افزایش سطح کورتیزول است، برای حذف تومور و یا کاهش اندازه‌ی آن ممکن است درمان ضروری باشد. تغییرات رژیم غذایی نیز یکی از توصیه‌ها می‌تواند باشد، مثل کاهش سدیم و چربی در رژیم غذایی. در بیشتر موارد بیماری کوشینگ می‌تواند درمان شود.
انجام آزمایش در ارومیه
تست سطح کورتیزول یک خونگیری نسبتا ساده است ولی زمانی که عدم تعادل سطح کورتیزول مشاهده شود احتمالا نیاز به تست و درمان‌های بیشتر وجود خواهد داشت. درتماس بودن با پزشک معالج درباره سطوح کورتیزول و تصمیم‌های بعدی که نیاز است گرفته شود مهم است.
تشخیص بیماری کوشینگ یا بیماری آدیسون می‌تواند سبب مقدار زیادی از استرس و تغییر شود. باید دانست که در تماس بودن با ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی و درخواست کمک از متخصصانی همچون متخصص تغذیه و متخصص بهداشت روان برای مدریت بهتر شرایط ضروری است. در بسیاری از موارد، این شرایط به آسانی قابل مدیریت هستند.
همکاران ما در آزمایشگاه نانو ارومیه با شماره تلفن‌های ۰۴۴۳۳۴۵۷۹۹۳ و ۰۴۴۳۳۴۵۷۹۹۶ و یا از طریق واتساپ با شماره ۰۹۱۴۸۰۵۲۷۲۴ منتظر دریافت سؤالات و راهنمایی شما در این زمینه هستند.
همچنین در آزمایشگاه نانو برای دریافت نتیجه آزمایش، نیازی به مراجعه حضوری نیست و برای دریافت اینترنتی نتیجه آزمایش به صورت رایگان، می توانید به بخش جوابدهی آنلاین در سایت آزمایشگاه نانو مراجعه کنید.
مطالب بیشتر در بخش مقالات سایت آزمایشگاه نانو
آزمایشگاه پاتوبیولوژی نانو، یکی از مراکز مجهز آزمایشگاهی بخش خصوصی در ارومیه و آذربایجان‌غربی است که از اواخر سال ۱۳۹۷ با بهره‌گیری از تجهیزات مدرن و منحصربه‌فرد آزمایشگاهی و با رویکردی بیمار-محور در خدمت جامعه پزشکی و طیف وسیعی از بیماران مراجعه‌کننده از هموطنان گرامی و بیماران کشورهای همجوار قرار گرفته است و افتخار دارد به عنوان یکی از کامل‌ترین و بهترین آزمایشگاه‌های ارومیه در خدمت مردم عزیز این منطقه باشد.