T4 یا تیروکسین یکی از هومون‌های تیروئید است. آزمایش شاخص T4 آزاد نوعی آزمایش خون است که میزان این هورمون را اندازه می‌گیرد و به تشخیص کم‌کار یا پرکار بودن تیروئید کمک می‌کند. اگر پزشک FTI را تجویز کرد، آزمایش‌های هورمون تحریک‌کننده تیروئید (TSH) و تری یدوتیرونین (T3) در کنار آزمایش شاخص T4 آزاد انجام می‌شود. سپس نتایج تجزیه و تحلیل می‌شوند و به تشخیص کمک می‌کنند.

هدف از آزمایش

تیروئید در جلوی گلو قرار گرفته و به شکل پروانه است. تیروئید، ساخت چندین هورمون که در عملکردهای مهم بدن مانند مصرف انرژی، وزن، دمای بدن و خلق و خو دخیل هستند را بر عهده دارد.

T4 به دو شکل مختلف وجود دارد که هرکدام وظایفی را انجام می‌دهند. یکی از این شکل‌ها با اتصال به پروتئین‌ و دیگری بدون اتصال به پروتئین، نقش خود را ایفا می‌کند.  

• آزماش FTI فقط شکل آزاد هورمون‌ها که با پروتئین اتصالی ندارند را بررسی می‌کند و برای ارزیابی عملکرد تیروئید مفید است.

FTI یک آزمایش خون جدا نیست بلکه از نتایج آزمایش کل T4 و تست جذب T3 محاسبه می‌شود. FTI بر اثر بیماری‌ها و شرایط مختلفی که سطح پروتئین خون را تغییر می‌دهند، دقت خود را از دست می‌دهد به همین دلیل خیلی از این آزمایش استفاده نمی‌شود. امروزه به جای آن، از آزمایش میزان T4 آزاد استفاده می‌شود.

اگر دارای علائم بیماری تیروئید هستید به خصوص اگر عوامل خطر مانند زن بودن، زیر ۴۰ سال بودن و داشتن اعضای خانواده مبتلا به اختلالات تیروئید را دارید، FTI و سایر آزمایشات تیروئید تجویز می‌شود.

زمانی که سطح T4 آزاد پایین باشد پزشک آزمایش‌های بیشتر را تجویز می‌کند تا از ابتلا یا عدم ابتلا به تیروئیدیت هاشیموتو مطمئن شوید و اگر سطح T4 بالا باشد پزشک ممکن است آزمایش بیماری گریوز، تیروئیدیت یا گواتر را تجویز کند. برای آزمایش FTI و سایر آزمایشات تیروئید، نمونه خون گرفته می‌شود که روشی ساده، سریع و کم‌خطر است.

خطرات

تنها خطری که بیشتر افراد در آزمایش خون با آن مواجه هستند، درد خفیف و کمی کبودی در محل وارد شدن سوزن است که به سرعت بهبود می‌یابد.

برخی از افراد، به ویژه افرادی که فوبیای آمپول دارند، ممکن است در حین یا بلافاصله پس از خونگیری دچار سرگیجه، حالت تهوع یا صدای زنگ در گوش شوند. اگر این اتفاقات رخ داد حتماً به تکنسین آزمایشگاه اطلاع دهید. معمولاً از شما خواسته می‌شود که برای مدتی دراز بکشید و مقداری آب بنوشید. اگر سابقه واکنش‌های منفی دارید، حتماً همراه داشته باشید.

قبل از انجام آزمایش، فردی که نمونه خون می‌گیرد را از موارد زیر مطلع کنید:

• سابقه داشتن واکنش بد در زمان خونگیری
• مبتلا به بیماری‌های خونی
• مصرف داروهای رقیق‌کننده خون
• کنده یا کبود شدن سریع پوست

آن‌ها می‌توانند اقداماتی برای کاهش خطرات ناشی از این عوامل انجام دهند.

پیش از آزمایش

آزمایش‌های تیروئید در هر زمانی از روز انجام می‌شوند و نیازی به ناشتا بودن ندارند. کارت بیمه و نسخه را همراه داشته باشید. پزشک را از داروهایی که مصرف می‌کنید مطلع کنید زیرا برخی از داروها بر نتیجه آزمایش تاثیر می‌گذارند و نیاز است که مدتی از مصرف آن‌ها خودداری کنید. از جمله این داروها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• برخی از داروهای سرطان
• داروهای تیروئید (ممکن است لازم باشد تا بعد از آزمایش از مصرف آن‌ها اجتناب کنید.)
• برخی از مکمل‌ها به ویژه مکمل‌های بیوتین که می‌تواند نتیجه آزمایش را تغییر دهد.
• داروهای دیگر نیز ممکن است بر نتایج آزمایشات تاثیر بگذارند. به پزشک خود در مورد هر چیزی که مصرف می‌کنید از جمله مکمل‌ها و حتی دمنوش‌های گیاهی اطلاع دهید.

بارداری هم می‌تواند بر سطح هورمون‌های تیروئید تاثیر بگذارد، بنابراین از وضعیت بارداری خود نیز مطمئن شوید.

زمان و مکان

خونگیری، چند دقیقه طول می‌کشد. اگر چندین آزمایش انجام می‌دهید کمی بیشتر زمان می‌برد. اگر به بیمارستان مراجعه کرده باشید، همان‌جا آزمایش را نیز می‌توانید انجام دهید که زمان زیادی برای رفت و آمد صرف نمی‌شود. اگر در نزدیکی مطب پزشک شما امکان آزمایش وجود نداشته باشد لازم است زمانی را صرف مراجعه به آزمایشگاه کنید. کمی زودتر به آزمایشگاه مراجعه کنید که پرداخت‌های لازم را انجام دهید. همچنین اگر برای آزمایش مضطرب هستید، قبل از انجام آزمایش کمی بنشینید و استراحت کنید که از اضطراب شما کاسته شود. آزمایشگاه‌ها اغلب شلوغ هستند اگر تمایل دارید که زمان خلوت‌تری مراجعه کنید قبل از موعد آزمایش تماس بگیرید و زمان خلوت‌تر آزمایشگاه را جویا شوید.  

پوشش مناسب

لباس آستین کوتاه یا آستین بلند گشاد که به راحتی بالا رود، کفش تخت و لباس‌هایی که تنگ نباشد، لباس‌های مناسبی برای آزمایش هستند.

غذا و نوشیدنی

قبل از خونگیری بهتر است هیدراته باشید بنابراین مایعات کافی بنوشید. این کار به رگ‌های خونی کمک می‌کند تا شکل خود را حفظ کنند و پیدا کردن و نمونه‌گیری از آن‌ها آسان و راحت ‌شود. آزمایش T4‌ نیازی به ناشتا بودن ندارد از این رو بهتر است قبل از آزمایش چیزی میل کنید که از حالت تهوع جلوگیری کند.

اگر پزشک چندین آزمایش تجویز کرده است، ممکن است برخی از آن‌ها نیاز به ناشتا بودن داشته باشند. پس تمام دستورالعمل‌های پزشک یا آزمایشگاه را انجام دهید. اگر لازم است، ناشتا بمانید و چیزی همراه ببرید که بلافاصله بعد از آزمایش میل کنید.

هزینه و بیمه

معمولاً آزمایش‌های تیروئید که از نظر پزشکی ضروری تشخیص داده می‌شوند، تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرند.

در طول آزمایش

تکنسین‌های آزمایشگاه قبل از نمونه‌گیری سوالاتی در مورد نام، تاریخ تولد، نام پزشک و نوع آزمایش را می‌پرسند. در حین آزمایش، به بازو تورنیکت می‌زنند و محل نمونه‌گیری را با الکل ضد عفونی می‌کنند. اگر رگ‌های شما به خوبی قابل تشخیص نباشند از شما می‌خواهند که دست را مشت کنید. سپس به اندازه‌ی کافی خون گرفته می‌شود. اگر ممکن است بعد از خونگیری واکنش بدی بروز دهید، آزمایشگاه را ترک نکنید و از پزشکان کمک بخواهید.

بعد از آزمایش

بعد از آزمایش ممکن است در اطراف محل خونگیری، کمی احساس درد و کبودی داشته باشید که معمولاً در مدت زمان کوتاهی از بین می‌رود. اگر مشکل یا سوالی دارید با پزشک خود تماس بگیرید.

کنترل عوارض جانبی

اگر محل نمونه‌گیری زخم است، روی آن یخ بگذارید و اگر درد دارید، مسکن استفاده کنید.

تفسیر نتایج

در بزرگسالان، محدوده نرمال T4 آزاد بین ۰.۸ تا ۱.۸ نانوگرم بر دسی لیتر است. سطح T4 آزاد بالا نشان‌دهنده‌ی پرکاری تیروئید، تیروئیدیت یا گواتر است. همچنین ممکن است نیاز به آزمایش‌های بیشتر برای تشخیص بیماری گریوز باشد.

سطح T4 آزاد پایین ممکن است نشان‌دهنده‌ی کم‌کاری تیروئید، مشکل در غده هیپوفیز، سوءتغذیه، کمبود ید یا سایر بیماری‌ها باشد. همچنین ممکن است نیاز به آزمایشات بیشتر برای تشخیص تیروئیدیت هاشیموتو باشد.

• معمولاً تنها میزان غیرطبیعی T4 به تشخیص بیماری کمک نمی‌کند. پزشک احتمالاً نتایج آزمایش T4 آزاد را با نتایج آزمایش‌های T3 و TSH بررسی می‌کند.

سخن آخر

اختلالات تیروئید شایع و قابل درمان هستند. بسیاری از بیماری‌های تیروئید با مصرف دارو و تغییر رژیم غذایی کنترل می‌شوند. با اینکه ممکن است تشخیص بیماری‌های مزمن ترسناک به نظر برسند اما با تشخیص به موقع، روند بیماری را کنترل و درمان بیماری را به موقع شروع می‌کنید.