بیماری هاشیموتو یا تیروئید هاشیموتو که به عنوان تیروئید مزمن خود-‌ایمن نیز شناخته می‌شود، نوعی بیماری است که در آن سیستم ایمنی بدن به غده تیروئید، غده پروانه‌ای شکل در قاعده گردن، حمله می‌کند. این مشکل سبب ایجاد التهاب و آسیب غده تیروئید و در نتیجه منجر به کم‌کاری تیروئید (hypothyroidisim) می‌شود. با این که رایج‌ترین علت کم‌کاری تیروئید در بسیاری از کشورها بیماری هاشیموتو است، همه افراد مبتلا به بیماری هاشیموتو دچار کم‌کاری تیروئید نمی‌شوند. بیماری هاشیموتو به کمک مجموعه نشانه‌ها، علائم و آزمایش‌های خون تشخیص داده می‌شود.

خود‌آزمایی

در بیشتر موارد بیماری هاشیموتو، تیروئید بزرگ و متورم می‌شود (گواتر) که قابل احساس و دیدن است.

میلیون‌ها نفر در دنیا بیماری تیروئید دارند و از این مسئله مطلع نیستند به همین علت سازمان‌های نظام پزشکی، مردم را به انجام معاینه تیروئید و گردن تشویق می‌کنند.

شما به کمک این معاینه می‌توانید برآمدگی‌ها، ندول تیروئید (گرهک) و تغییرات در سایز تیروئید را بررسی کنید. بهتر است بدانید که اگر چه این معاینه در تشخیص زود هنگام کمک بزرگی می‌کند ولی راهی مطمئن برای تشخیص بیماری مربوط تیروئید نیست. بسیاری از ندول‌ها و برآمدگی‌ها دیده و یا حس نمی‌شوند، ولی در صورت بزرگ و یا نزدیک بودن آن‌ها به سطح پوست، قابل تشخیص هستند.

در صورت داشتن علائم دیگری از بیماری هاشیموتو و یا این که فکر می‌کنید ممکن است بیماری تیروئیدی داشته باشید، به این توصیه‌ها برای بررسی اندازه ندول‌ها توجه کنید:

• یک لیوان آب و یک آینه دستی تهیه کنید و یا در مقابل آینه بایستید.
• سر خود را به سمت سقف بالا ببرید و در آینه به غده تیروئید موجود در جلوی گردن، زیر حنجره و بالای استخوان‌های ترقوه توجه کنید.
• جرعه‌ای از آب را بنوشید.
• هنگام بلعیدن آب، به غده تیروئید توجه کنید. آیا متوجه برآمدگی، بزرگی و یا برجستگی شدید؟ اگر مطمئن نیستید دوباره این عمل را تکرار کنید.
• تیروئید خود را لمس کنید. آیا متوجه برآمدگی و یا تورم هستید؟ دقت کنید که غده تیروئید را با سیب گلو (جلو آمدگی حنجره در جلو گردن) اشتباه نگیرید.

در صورت مشاهده و یا حس کردن موارد غیر‌عادی، به پزشک مراجعه کنید. ممکن است اختلالی در تیروئید و یا ندول‌های خود داشته باشید که باید بررسی شوند.

آزمایشگاه و آزمایش‌ها

بیماری هاشیموتو معمولا به کمک مجموعه‌ای از نشانه‌ها و علائم و آزمایش‌های خون تشخیص داده می‌شود.

ابتدا پزشک تاریخچه سلامت و علائم شما را بررسی کرده و معاینه فیزیکی برای بررسی گواتر انجام می‌دهد. بهتر است لیستی از علائم، زمان بروز آن‌ها و عوامل به وجود آورنده آن‌ها تهیه کنید. به عنوان مثال، اگر احساس خستگی می‌کنید آیا این حس در طول ساعات صبح بیشتر است یا شب؟ و یا بعد از ورزش؟ این جزئیات در تشخیص موثر‌تر به پزشک کمک می‌کند.

بعد از این مرحله، پزشک از شما درخواست آزمایش‌های خون مربوط به عملکرد تیروئید و آنتی‌بادی می‌کند.

آزمایش هورمون محرک غده تیروئید (TSH)

این آزمایش استاندارد هورمونی میزان هورمون محرک غده تیروئید (TSH) را بررسی می‌کند. TSH توسط غده هیپوفیز مغز ساخته می‌شود و با تحریک غده تیروئید سبب ترشح هورمون‌های مورد نیاز بدن می‌شود.

وقتی غده تیروئید کم‌کار باشد، سطح TSH بالا می‌رود چرا که غده هیپوفیز در تلاش است تا غده تیروئید را برای ترشح هورمون‌های بیشتر ترغیب کند.

محدوده نرمال

محدوده معمول TSH برای هر واحد ۵/۰-۵/۴ یا ۵ میلی‌لیتر است (mIU/L)، ولی این مقدار بسته به آزمایشگاه می‌تواند متفاوت باشد. با این حال، در مقدار طبیعی اختلاف نظر‌هایی وجود دارد. برخی متخصصان بر این باورند که ۵/۲ و یا ۳ میلی‌لیتر بالاترین مقدار محدوده هستند. برخی دیگر معتقدند که بالا‌ترین دامنه طبیعی برای بزرگسالان (۶-۸ میلی‌لیتر) و افراد چاق (۵/۷ میلی‌لیتر) در نظر گرفته شود.  

در صورتی که میزان این هورمون به کمتر از ۵/۰ برسد، این به این معنی است که فرد دچار پرکاری تیروئید است (hyperthyroidisim). مقادیر بالای محدوده طبیعی، نشان‌دهنده کم‌کاری تیروئید است. در این موارد پزشک چند هفته بعد برای بررسی میزان این هورمون دوباره به انجام این آزمایش اقدام می‌کند.

آزمایش تیروکسین آزاد

پزشک ممکن است به انجام آزمایش تیروکسین (Free T4) برای بررسی میزان هورمون تیروئید فعال در خون، درخواست کند و یا قبل از درخواست این آزمایش از بالا بودن مقادیر TSH در آزمایش دوم اطمینان یابد.

محدوده طبیعی تیروکسین آزاد ۸/۰-۸/۱ نانوگرم بر دسی‌لیتر است.

اگر سطح TSH بالا و سطح T4 پایینی دارید، این نتیجه با کم‌کاری تیروئید مطابقت دارد. TSH بالا به همراه مقادیر T4 نرمال ممکن است نشان‌دهنده کم‌کاری تیروئید تحت بالینی باشد که علائم خفیف دارد و یا حتی ممکن است علائمی از خود نداشته باشد.

آنتی‌بادی پراکسیداز تیروئید

یکی دیگر از آزمایش‌های خون که پزشک به احتمال زیاد درخواست به انجام آن می‌کند (به ویژه اگر شما گواتر و یا کم‌کاری تحت بالینی داشته باشید)، آزمایش آنتی‌بادی پراکسیداز تیروئید (TPO) است. این آنتی‌بادی‌ها به آنزیم‌های TPO موجود در تیروئید حمله می‌کند و سبب تخریب آن‌ها می‌شود. در صورت بالا بودن مقادیر آن، به احتمال زیاد فرد دچار بیماری هاشیموتو است.

گفته می‌شود اغلب مبتلایان بیماری هاشیموتو -بیشتر از ۹۰%- دارای مقادیر بالای آنتی‌بادی‌های TPO هستند. این آزمایش به تنهایی نشان‌دهنده‌ی بیماری نیست. فرم‌های دیگر تیروئیدیت مانند تیروئیدیت خاموش و یا تیروئیدیت پس از زایمان، ممکن است عامل این امر باشد و یا ممکن است شما یکی از ۱۰ نفری باشید که با وجود TSH و T4 نرمال، دارای آنتی‌بادی هستید.

وجود تنها آنتی‌بادی‌های TPO با میزان نرمال TSH و T4 به این معنی است که عملکرد تیروئید طبیعی است و فرد کم‌کاری تیروئید ندارد ولی ممکن است است فرد دچار بیماری هاشیموتو باشد. به یاد داشته باشید که همیشه بیماری هاشیموتو، کم‌کاری تیروئید به همراه ندارد.

آزمایش مثبت آنتی‌بادی TPO لزوما نشان‌دهنده ابتلا به کم‌کاری تیروئید در آینده نیست ولی از آنجا که احتمال ابتلا نسبت به افرادی که تست منفی دارند بیشتر است، ممکن است پزشک برای بررسی عملکرد غده تیروئید، انجام سالانه آزمایش TSH را توصیه کند.

آزمایش T4 برای تشخیص اختلالات تیروئیدی مورد استفاده قرار می‌گیرد. تیروکسین (T4) نوعی هورمون تیروئیدی است و این آزمایش میزان هورمون تیروکسین در خون را اندازه می‌گیرد. برخی از بیماری‌های تیروئیدی به علت میزان کم تیروکسین و برخی دیگر به دلیل زیاد بودن این هورمون در بدن هستند.

نام‌های دیگر این آزمایش، آزمایش توتال T4، آزمایش تیروکسین کل، تست غلظت کل T4 و غربالگری تیروکسین هستند.

هدف از آزمایش

تیروئید غده‌ای در جلوی گلو است که وظیفه تولید هورمون را بر عهده داشته و عملکرد‌های مهمی مثل انرژی، وزن، دمای بدن، و خلق و خو را تنظیم می‌کند.

T4 به صورت‌های مختلفی در بدن کار می‌کند. یک فرم آن، با اتصال به پروتئین ویژه عملکرد‌های ویژه‌ای را انجام می‌دهد و فرم دیگر وظایف دیگری را بر عهده می‌گیرد. آزمایش توتال T4 سطح کل این هورمون را بررسی می‌کند که شامل هر دو فرم T4 آزاد، فرمی که به پروتئین متصل نیست و فرم متصل به پروتئین است.

سطح کل T4 به پروتئین اتصالی موجود در خون بستگی دارد و مقدار این پروتئین از بسیاری از بیماری‌های غیر‌تیروئیدی تاثیر می‌پذیرد. در نتیجه، اندازه‌گیری کل T4 ممکن است به صورت دقیق بیماری تیروئیدی را تشخیص ندهد. به همین دلیل، آزمایش تیروکسین آزاد که تنها T4 فعال و متصل نشده به پرتئین در خون را اندازه می‌گیرد، به عنوان آزمایش برتر محسوب می‌شود و تا حد زیادی در پزشکی بالینی جایگزین شده‌است.

ممکن است پزشک در صورت مشاهده علائمی مربوط به کم‌کاری تیروئید و یا پر‌کاری تیروئید به ویژه در صورت وجود فاکتور‌های خطر‌سازی مانند خانم بودن، سن بالای ۶۰ سال و یا وجود سابقه خانوادگی با بیماری تیروئیدی این آزمایش را تجویز کند.

پزشک احتمالا همراه با آزمایش T4، سنجش سایر هورمون‌های تیروئیدی را نیز تجویز می‌کند.

این آزمایش‌ها شامل سنجش هورمون محرک تیروئید (TSH) و هورمون تری‌یدوتیرونین (T3) هستند. همچنین آزمایش‌هایی برای بررسی آنتی‌بادی‌ها که می‌توانند نشان‌دهنده بیماری خود-‌ایمنِ هم‌زمان و یا در ادامه این آزمایش‌های تیروئیدی انجام می‌شوند.

مقادیر پایین سطح T4 سبب سنجش مواردی بیش‌تری برای بررسی احتمال وجود بیماری خود-ایمن هاشیموتو می‌شود. مقادیر بالای آن سبب بررسی بیماری‌ گریوز، تیروئیدیت و گواتر در انسان می‌شود.

آزمایش T4 و سایر آزمایش‌های تیروئید بر روی نمونه‌های خونی انجام می‌گیرند. گرفتن نمونه‌های خونی روشی سریع، ساده و با خطر بسیار کم است.

خطرات

رایج‌ترین خطراتی که افراد هنگام آزمایش‌های خون با آن مواجه می‌شوند، کمی درد و یا کبودی خفیف بعد از آن است که در مدت زمان کوتاهی از بین می‌رود.

برخی افراد به ویژه افرادی که از آمپول می‌ترسند، شاهد سرگیجه، حالت تهوع و وزوز کردن گوش‌ها می‌شوند. در این صورت بهتر است به یکی از کارکنان آزمایشگاه اطلاع دهید. بیش‌تر کارکنان و آزمایشگاه‌ها برای مقابله با این واکنش‌ها مجهز هستند که معمولا مدتی دراز کشیدن و نوشیدن آب بسیار موثر خواهد بود.

در صورتی که سابقه واکنش‌های این چنین دارید، بهتر است از کسی برای رفتن به خانه بعد از آزمایشگاه کمک بگیرید.

در صورتی که در هنگام خون‌گیری دچار واکنش‌های بدی می‌شوید و یا در صورت وجود مشکلات خونریزی، مصرف دارو‌های رقیق‌کننده خون و یا احتمال آسیب و پاره شدن پوست‌تان، حتما به پرستار و یا کارشناس نمونه‌گیر اطلاع دهید. آن‌ها باید بتوانند احتمال بروز این خطرات را کاهش دهند.

قبل از آزمایش

خون مورد نیاز برای آزمایش توتال T4 و یا هر آزمایش تیروئید دیگری، در هر بازه زمانی از روز می‌تواند گرفته ‌شود. قبل از این آزمایش‌ها نیازی به ناشتا بودن وجود ندارد.

دارو‌های مصرفی خود را با پزشک در میان بگذارید چرا که دارو‌ها می‌توانند در نتایج آزمایش اختلال ایجاد کنند.

قبل از آزمایش لازم است که مصرف برخی از دارو‌ها را قطح کنید، مانند:

• دارو‌های هورمونی (دارو‌های ضد‌بارداری، استروژن و آندروژن)
• استروئید‌ها
• برخی دارو‌های سرطان
• دارو‌های تیروئیدی (مگر این که در مورد تاثیر‌گذاری دارو‌ها قبلا بررسی شوید)

سایر دارو‌ها و مکمل‌ها نیز ممکن است بر نتایج آزمایش تاثیر بگذارند در نتیجه از اطلاع دادن به پزشک در مورد دارو‌های مصرفی خود غافل نشوید. به طور خاص، بیوتین در آزمایش‌های تیروئیدی اختلال ایجاد می‌کند. بیماران باید ۳ روز قبل از آزمایش مصرف بیوتین را قطع کنند.

دارو‌های ضد‌بارداری همانند بارداری بر سطح هورمون‌های تیروئیدی تاثیر می‌گذارند در نتیجه در مورد بارداری و یا احتمال باردار بودن خود با پزشک مشورت کنید.

زمان و مکان

خونگیری به تنهایی چند دقیقه بیش‌تر طول نمی‌کشد. در صورتی که تمایل به انجام چندین آزمایش دارید، ممکن است کمی طول بکشد. در صورتی که خونگیری در مطب پزشک همزمان با معاینه صوت گیرد، زمان زیادی را از شما نخواهد گرفت.

مراجعه به آزمایشگاه، به زمان بیش‌تری نیاز خواهد داشت. در صورتی که زمان محدودی برای این کار دارید، از مراجعه زودهنگام اطمینان حاصل کنید. در صورتی که قبل از آزمایش دچار اضطراب شدید، بهتر است کمی نشسته و آرام شوید.

آزمایشگاه‌ها معمولا شلوغ هستند بنابراین سعی کنید زمانی را برای مراجعه انتخاب کنید که خلوت‌تر باشند. همچنین توصیه می‌شود برای آسایش خود و بدون نیاز به رفتن به آزمایشگاه، از سرویس نمونه‌گیری در منزل استفاده کنید.

غذا و نوشیدنی

هر زمانی که برای انجام آزمایش، از شما خون گرفته شد از هیدراته کردن به اندازه بدن خود اطمینان حاصل کنید. این به حفظ شکل رگ‌ها کمک می‌کند که به نوبه خود منجر به راحت‌تر پیدا کردن رگ توسط نمونه‌گیر می‌شود.

از آنجا که لزومی به ناشتا بودن برای آزمایش T4 نیست، بهتر است قبل از آن غذا بخورید تا شاهد علائمی مثل حالت تهوع نشوید.

در صورتی که پزشک همراه با آزمایش تیروئید، آزمایش‌های دیگری را نیز تجویز کرده باشد، ممکن است نیاز به ناشتا بودن داشته باشید. از رعایت تمام دستور‌العمل‌های توصیه شده توسط پزشک و آزمایشگاه اطمینان حاصل کنید.

قبل از نمونه‌گیری

از شما خواسته می‌شود تا دست خود را دراز کرده و محل تزریق با الکل تمیز می‌شود. کارشناس نمونه‌گیر لاستیکی را بالای بازو می‌بندد تا راحت‌تر رگ‌ها را پیدا کند. در صورتی که رگ‌ها به وضوح مشاهده نشوند از شما خواسته می‌شود تا دست خود را مشت کنید.

در طی نمونه گیری

زمانی که رگ خوبی پیدا شد، سوزن به درون رگ فرو برده می‌شود. کش لاستیکی بسته شده با بازو باز شده و جون به داخل محفظه جریان می‌یابد. بسته به تعداد آزمایش‌هایی که مورد نیاز است ممکن است محفظه‌ها تعویض شوند. بعد از نمونه‌گیری محل آن با چسب زخم پوشیده می‌شود.

بعد از نمونه‌گیری

در اغلب موارد می‌تواند بعد از نمونه‌گیری آزمایشگاه را ترک کنید. در صورتی که واکنش منفی نسبت به آزمایش داشتید، به آزمایشگاه اطلاع دهید. معمولا افراد در بد‌ترین حالت نیز، بعد از چند دقیقه به حالت طبیعی باز می‌گردند.

بعد از آزمایش

ممکن است شاهد سوزش و یا کبودی در محل نمونه گرفته‌شده شوید که با مدت زمان کمی رفع می‌شود. در صورت بروز هر نوع مشکلی با پزشک خود تماس بگیریرد.

مدیریت عوارض

در صورتی که در محل نمونه گرفته شده سوزش احساس کردید، می‌توانید از یخ و یا دارو‌های مسکن استفاده کنید. عوارض دیگر ماندگار پس از خونگیری ساده وجود ندارد.

تفسیر نتایج

در بزرگسالان، دامنه طبیعی T4 آزاد بین ۹/۰ و ۴/۲ نانوگرم در هر دسی‌لیتر است. T4 کل بسته به دامنه سنی، متغیر است.

مقادیر غیرطبیعی بالا T4 نشان‌دهنده پرکاری تیروئید، تیروئیدیت و یا گواتر است. همچنین ممکن است برای اطمینان آزمایش‌های بیشتری برای سنجش بیماری گریوز انجام گیرد.

مقادیر غیر‌طبیعی کم T4 نشانه‌ای از کم‌کاری تیروئید، مشکلی در غده هیپوفیز، سوءتغذیه، کمبود ید و یا بیماری‌های دیگر است. در این حالت ممکن است آزمایش‌های دیگری برای بررسی حضور بیماری هاشیموتو انجام گیرد.

با این حال تنها مقادیر غیر‌طبیعی T4 برای تشخیص کافی نیستند. پزشک این مقادیر را با مقادیر هورمون‌های T3 و TSH بررسی می‌کند.

بعد از آزمایش، برای تفسیر نتایج آزمایش به پزشک مراجعه کرده و در مورد تکرار و یا عدم تکرار آزمایش با او مشورت کنید. در صورتی که بیماری تیروئیدی در شما تشخیص داده شد، حالا زمان مناسبی برای انتخاب گزینه درمانی مناسب برای شماست.