آزمایش خون تیروئید بخش مهمی از تشخیص و درمان اختلالات تیروئید است. در این مقاله به معرفی انواع آزمایش‌های خون که برای اختلالات تیروئید گرفته می‌شود و بررسی نتایج آن‌ها، پرداخته می‌شود. همچنین دلایل پزشکان برای انتخاب نوع آزمایش نیز بیان خواهد شد.

عملکرد تیروئید

غده تیروئید در جلوی گلو قرار دارد و مسئول بسیاری از عملکردهای مهم بدن است مانند:

• متابولیسم (تجزیه غذا برای انرژی)
• عملکرد قلب
• عملکرد عضلات
• گوارش
• حفظ استخوان

وقتی عملکرد تیروئید کم می‌شود، فرآیندهایی که ذکر شد نیز کند می‌شوند. ممکن است افزایش وزن، احساس تنبلی و خستگی و التیام کند زخم‌ها را نیز تجربه کنید.

عملکرد بیش از حد تیروئید، این فرآیندها را سرعت می‌بخشد. به عبارتی کاهش وزن ناخواسته، بی‌قراری و ضربان قلب خواهید داشت.

بیماری تیروئید

با مقایسه نتایج آزمایش‌های مختلف تیروئید، پزشک می‌تواند وجود یا عدم وجود موارد زیر را در شما تشخیص دهد:

• هیپوتیروئیدیسم (کم‌کاری تیروئید)
• تیروئیدیت هاشیموتو (کم‌کاری تیروئید خود ایمنی)
• هایپرتیروئیدیسم (پرکاری تیروئید)
• بیماری گریوز (پرکاری تیروئید خود ایمنی)

در بیماری خود ایمنی تیروئید، سیستم ایمنی بدن شبیه به ویروس یا باکتری، اشتباهی به بافت‌های سالم حمله می‌کند.  

انواع آزمایش‌های عملکرد تیروئید

هدف از آزمایش خون تیروئید، اندازه‌گیری عملکرد غده تیروئید است. این کار را با بررسی هورمون‌ها و سایر مواد تولید شده توسط غده تیروئید و اندام‌هایی که عملکرد تیروئید را کنترل می‌کنند انجام می‌شود. یک آزمایش اطلاعات مفیدی در مورد سلامت تیروئید ارائه می‌دهد، اما معمولاً بیش از یک آزمایش نیاز است تا ارزیابی کاملی در مورد تیروئید داشته باشیم.

هورمون محرک تیروئید

هورمون محرک تیروئید (TSH) به عنوان یک پیام‌رسان برای غده تیروئید عمل می‌کند و از غده هیپوفیز ترشح می‌شود. اتفاقی که در بدن رخ می‌دهد این است که:

• بدن به طور مداوم سطح هورمون‌های تیروئید را اندازه‌گیری می‌کند.
• اگر سطح هورمون‌ها پایین باشد، به هیپوفیز اطلاع می‌دهد که TSH را آزاد کند.
• TSH‌ به تیروئید دستور تولید هورمون‌های تیروئیدی را می‌دهد و در نتیجه مقادیر آن‌ها افزایش می‌یابد.

یا

• اگر سطح هورمون‌ها بالا باشد، به هیپوفیز می‌گوید که TSH کمتری ترشح کند.
• بعد TSH‌ به تیروئید سیگنال می‌دهد که تولید هورمون‌های تیروئیدی را کاهش دهد.

هورمون‌های تیروئید، تری یدوتیرونین (T3) و تیروکسین (T4) نامیده می‌شوند.

تری یدوتیرونین (T3)

T3 هورمون فعال تیروئید است. این هورمون به سلول‌ها می‌گوید که در کنار سایر عملکردهایی که دارند، انرژی بیشتری تولید کنند. تیروئید مقداری T3 تولید می‌کند و بقیه آن در بافت‌های دیگر ایجاد می‌شود. اکثر T3 در بدن و در زمان معین به پروتئین‌ها متصل می‌شوند که باعث غیر قابل استفاده برای بدن می‌شوند.

آزمایش خون می‌تواند T3 را به سه روش مختلف اندازه‌گیری کند:

• T3 کل: مقدار کل تری یدوتیرونین در خون، متصل یا غیر متصل به پروتئین، همه را اندازه‌گیری می‌کند.
• T3 آزاد: تری یدوتیرونین‌هایی که به پروتئین متصل نیستند و توسط بافت‌ها قابل استفاده هستند.
• T3‌ معکوس: شکل غیر فعال T3 که به گیرنده‌های تیروئید متصل می‌شود اما نمی‌تواند آن‌ها را فعال کند.

هنگامی که T3‌ معکوس، گیرنده‌های تیروئید را اشغال می‌کند، از فعالیت T3 آزاد جلوگیری می‌کند که منجر به علائم کم‌کاری تیروئید می‌شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که بدن به دلیل بیماری شدید یا گرسنگی، سعی در ذخیره انرژی دارد.

تیروکسین (T4)

T4 به عنوان یک هورمون ذخیره عمل می‌کند. این هورمون غیرفعال است و در زمان و مکان نیاز به T3 از طریق فرآیند مونودیودینیشن یعنی یک اتم ید از دست می‌دهد و به T3 تبدیل می‌شود. تست T4 دو مقدار کلیدی را اندازه‌گیری می‌کند:

• T4 کل: مقدار کل تیروکسین موجود در خون را اندازه‌گیری می‌کند، شامل T4 متصل با پروتئین و T4 آزاد. این تفاوت بر توانایی آن برای ورود به بافت‌ها تاثیر می‌گذارد.
• T4 آزاد: این نوع به پروتئین متصل نیست، بنابراین توسط بافت‌ها قابل استفاده است.

تیروگلوبولین (Tg)

تیروگلوبولین (Tg) پروتئینی است که توسط غده تیروئید ساخته می‌شود. تیروگلوبولین بیشتر به عنوان نشانگر تومور برای کمک به درمان سرطان تیروئید اندازه‌گیری می‌شود.

درمان اغلب به صورت تیروئیدکتومی (برداشتن تیروئید با جراحی) یا درمان رادیواکتیو (RAI) برای از بین بردن غده است. سطح Tg بالا نشانه‌ای از وجود سلول‌های سرطانی پس از این درمان‌ها است. مقایسه مقادیر اولیه با نتایج بعدی آزمایش Tg‌ می‌تواند به پزشکان روند درمان و وضعیت بیمار را نشان دهند.

آنتی بادی‌های تیروئید

برخی از اختلالات تیروئید ناشی از بیماری‌های خود ایمنی است. در این بیماری‌ها، سیستم ایمنی به اشتباه سلول‌های تیروئید سالم را هدف قرار می‌دهد و به آن‌ها حمله می‌کند. سه آنتی بادی رایج مرتبط با بیماری‌های خود ایمنی تیروئید عبارتند از:

• آنتی بادی‌های پراکسیداز تیروئید (TPOAb): در ۹۵ درصد افراد مبتلا به هاشیموتو و حدود ۷۰ درصد از افراد مبتلا به بیماری گریوز مشاهده می‌شود. TPOAb‌ بالا در تیروئیدیت پس از زایمان دیده می‌شود.
• آنتی بادی‌های گیرنده هورمون محرک تیروئید (TRAb): در ۹۰ درصد موارد بیماری گریوز یافت می‌شود اما فقط ۱۰ درصد موارد هاشیموتو این آنتی بادی را دارند.
• آنتی بادی‌های تیروگلوبولین (TgAb): بدن در پاسخ به حضور تیروگلوبولین این آنتی بادی را تولید می‌کند. از هر چهار نفر مبتلا به سرطان تیروئید، یک نفر TgAb بالا خواهد داشت. همچنین در ۸۰ درصد از افراد مبتلا به هاشیموتو و بین ۵۰ تا ۷۰ درصد از مبتلایان به بیماری گریوز دیده شده است.

پروتئین‌های اتصال‌دهنده تیروئید

آزمایش خون، سطح پروتئین‌هایی که به T3 و T4‌ متصل می‌شوند را نمایش می‌دهد و به پزشکان کمک می‌کند تا مشکلات تیروئید را در افرادی که غدد آن‌ها هنوز به طور طبیعی کار می‌کنند را شناسایی کنند. سه آزمایش رایج در این خصوص عبارتند از:

• گلوبولین متصل‌شونده به تیروکسین (TBG): سطح پروتئینی که هورمون‌های تیروئید را در خون حمل می‌کند را اندازه‌گیری می‌کند.
• جذب رزین T3 یا جذب T3 (T3RU): درصد TBG را در یک نمونه خون نشان می‌دهد.
• شاخص تیروکسین آزاد (FTI): روش آزمایشگاهی قدیمی است که با استفاده از T4‌ کل ضربدر T3RU برای بررسی عملکرد کم یا بیش از حد تیروئید انجام می‌شود.

عوارض جانبی آزمایش خون تیروئید و مراقبت‌های لازم

برای آزمایش خون تیروئید، خونگیری معمولی انجام می‌شود که با استفاده از سرنگ خون می‌گیرند. این یک روش بی‌خطر با عوارض جانبی کم است. ممکن است برخی از افراد هنگام خونگیری دچار حالت تهوع یا ضعف شوند. در صورت داشتن این علائم حتماً به پرسنل آزمایشگاه اطلاع دهید. همچنین ممکن است در محل وارد شدن سوزن، کبودی کوچک یا حساسیت مشاهده کنید که مسکن بدون نسخه یا یک کیسه آب یخ کمک‌کننده خواهد بود.

اگر در محل وارد شدن سوزن دچار موارد زیر شده‌اید، درمان‌های دارویی را انجام دهید:

• قرمزی
• تورم
• درد شدید

این‌ها علائم عفونت هستند که باید با آنتی بیوتیک درمان شوند.

محدوده نرمال در آزمایش تیروئید

نتایج آزمایش خون تیروئید به صورت لیستی از محدوده نرمال هورمون‌ها است. این محدوده، سطوح طبیعی یا مورد انتظار پزشکان از آزمایشات را نشان می‌دهد. مقادیر بالا یا پایین در این محدوده، عادی است ولی اگر از این محدوده خارج شود، وضعیت بیمار غیر عادی است. وسط محدوده نرمال نقطه‌ای است که محدوده نرمال بهینه نامیده می‌شود و در این نقطه عملکرد تیروئید ایده‌آل در نظر گرفته می‌شود.

تفسیر نتایج

یکی از آزمایشات مهمی که وضعیت تیروئید فرد را نشان می‌دهد، آزمایش TSH است. در کنار نتایج آزمایش‌های T3 و T4 آزاد، آزمایش TSH می‌تواند علت مشکلات تیروئید را نشان دهد. از این رو تفسیر نتایج آزمایش تیروئید مهم است.

تفسیر آزمایش TSH

مقادیر TSH‌ خارج از محدوده نرمال، نشان‌دهنده‌ی اختلال تیروئید است. مقادیر بالا یا پایین مرزی در محدوده نرمال ممکن است نشان‌دهنده‌ی یک اختلال بالینی و بدون علامت باشد.

 مقادیر مختلف TSH به چه معناست:

• ۷ تا ۱۰ میلی واحد بر لیتر (mU/L): عملکرد کم غده تیروئید تحت درمان
• ۱۰ mU/L و بیشتر: عملکرد کم تیروئید همراه با علامت
• ۱ mU/L تا ۰٫۵: عملکرد زیاد تیروئید تحت درمان
• mU/L 1 و بیشتر: عملکرد زیاد تیروئید همراه با علامت

مقایسه سطوح TSH بالا/پایین با T3/T4

با مقایسه TSH با مقادیر T4، پزشک می‌تواند ارزیابی دقیق‌تری از مشکل تیروئید داشته باشد. مثلاً

• TSH نرمال + T4 نرمال = عملکرد طبیعی تیروئید
• TSH پایین + T4 بالا = تیروئید پرکار
• TSH‌ بالا + T4 پایین = تیروئید کم‌کار
• TSH پایین + T4 پایین = عملکرد کم تیروئید به دلیل مشکلی مثل اختلال در عملکرد غده هیپوفیز

مقایسه TSH با نتایج آزمایش T3 نیز می‌تواند به تشخیص کمک کند:

• T3 پایین + TSH بالا = عملکرد کم تیروئید
• T3 بالا + TSH پایین = تیروئید پرکار

تفاسیر دیگر

آزمایشات دیگر تیروئید در صورت نیاز انجام می‌شوند. برخی از این آزمایشات اهداف خاصی دارند اما سایر آزمایشات برای غربالگری یا ارزیابی علل احتمالی انجام می‌شوند.

• آزمایش‌های RT3 می‌توانند به پیدا کردن مشکلات مربوط به کنترل تیروئید کمک کنند. برای مثال، افراد مبتلا به سندرم یوتیروئید (ESS) به دلیل بیماری غیر مرتبط با تیروئید، سطح هورمون تیروئید غیر طبیعی دارند.
• تست‌های Tg می‌توانند نتایج طولانی مدت درمان را پیش‌بینی کنند. تحقیقات نشان داده که تنها ۴ درصد از افرادی که سطح Tg کمتر از ۱ دارند، بعد از ۵ سال شاهد عود آن خواهند بود.
• اگر TSH بالا و T4 پایین باشد، آزمایش‌های TPOAb می‌توانند به تایید بیماری هاشیموتو کمک کنند.
• تست‌های TRAb به تشخیص بیماری گریوز کمک می‌کنند، تشخیص گواتر مولتی ندولر را تایید می‌کنند، یا در اواخر بارداری خطر ابتلای نوزاد به بیماری گریوز یا تیروئید پرکار را بررسی می‌کند.
• تست‌های TgAb به تشخیص بیماری خود ایمنی کمک می‌کنند یا به شفاف‌سازی نتایج آزمایش‌های پس از درمان سرطان کمک می‌کنند زیرا گاهی نتایج TgAb با نتایج Tg تداخل پیدا می‌کنند.