آزمایش هماتوکریت (HCT) که به عنوان حجم سلول‌های بسته (PCT) نیز شناخته می‌شود، میزان خونی که از گلبول‌های قرمز تشکیل شده را می‌سنجد. گلبول‌های قرمز خون، وظیفه حمل اکسیژن از ریه‌ها به سرتاسر بدن را برعهده دارند. تعداد بسیار زیاد یا بسیار کم گلبول‌های قرمز، ممکن است نشان‌دهنده کم‌آبی بدن (دهیدراتاسیون)، کم‌خونی (آنمی)، کمبود ویتامین یا مواد معدنی، از دست دادن خون برای مدت طولانی، یا بیماری مانند لوسمی، لنفوم یا پلی سیتمی ورا باشد.

هدف از آزمایش سطح هماتوکریت (HCT)

گلبول‌های قرمز (اریتروسیت‌ها)، برای توزیع اکسیژن در بدن اهمیت دارند. درصدی از خون که از گلبول‌های قرمز تشکیل شده است، گرانروی یا ویسکوزیته خون را نشان می‌دهد.

نتایج آزمایش هماتوکریت می‌تواند:

• شاخص اولیه برای شرایط پزشکی خاص باشد
• به تشخیص بیماری‌های خاص کمک کند
• نحوه پاسخ به درمان‌های خاص را نشان دهد

آزمایش هماتوکریت به‌طور معمول به عنوان بخشی از آزمایش‌های شمارش کامل خون (CBC) تجویز می‌شود که در آن آزمایش‌های متعددی در یک زمان با یک نمونه خون انجام می‌شود. در CBC علاوه بر بررسی گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید (بخشی از سیستم ایمنی بدن) و پلاکت‌ها (برای توقف خون‌ریزی و بهبود زخم‌ها مهم هستند) نیز ارزیابی می‌شوند.

گلبول‌های قرمز حاوی پروتئین مهمی به نام هموگلوبین هستند که اکسیژن به آن متصل شده و به سراسر بدن منتقل می‌شود. در اغلب موارد، آزمایش هموگلوبین (Hgb) همراه با آزمایش خون هماتوکریت و به عنوان بخشی از آزمایش‌های CBC انجام می‌شود. پزشک از این دو آزمایش برای بررسی کم‌خونی که در آن تعداد گلبول‌های قرمز کاهش پیدا کرده است، استفاده می‌کنند.

کمبود آهن، علت شایع کم‌خونی است. همچنین، کم‌خونی می‌تواند یکی از عوارض جانبی درمان‌های سرطان، مانند شیمی‌درمانی و پرتودرمانی باشد. نتایج هماتوکریت، به پزشک این امکان را می‌دهد که درصورت بروز کم‌خونی بتواند آن را کنترل کند.

علائم کم‌خونی عبارت‌اند از:

• خستگی
• سردرد
• سرگیجه
• احساس سرما
• تنگی نفس

نحوه انجام آزمایش

به عنوان یک آزمایش خون اولیه، آزمایش هماتوکریت به ناشتایی یا آمادگی خاصی نیاز ندارد. نمونه خون از رگ داخل آرنج یا پشت دست گرفته می‌شود. در نوزادان و کودکان خردسال نمونه‌گیری، ممکن است با ایجاد سوراخ کوچکی در پاشنه یا نوک انگشت برای جمع‌آوری خون روی نوار آزمایش باشد.

اگر آزمایش هماتوکریت به عنوان بخشی از شمارش کامل خون (CBC) انجام شود، به بیش از یک ویال خون نیاز داریم.

علاوه بر آزمایش‌های CBC کامل، آزمایش‌های دیگری نیز ممکن است همزمان با آزمایش هماتوکریت یا به عنوان پیگیری برای کمک به تشخیص درست انجام شود، از جمله:

• اسمیر خون: نمونه خون کوچکی زیر میکروسکوپ قرار می‌گیرد تا علائم بیماری بررسی شود.
• شمارش رتیکولوسیت‌ها (گلبول‌های قرمز نارس): این آزمایش خون، میزان تولید گلبول‌های قرمز توسط مغز استخوان (بافت اسفنجی داخل استخوان‌ها) را اندازه‌گیری می‌کند.
• مطالعات آهن: گروهی از آزمایش‌های خون با یکدیگر تفسیر می‌شوند تا کمبود آهن یا اضافه بار آهن را بررسی کنند.
• سطح ویتامین B12 و فولات: آزمایش‌هایی برای بررسی مواد مغذی کافی مثل ویتامین‌ها جهت تولید گلبول‌های قرمز انجام می‌‍‌‌شوند.

نتایج آزمایش هماتوکریت

سطح نرمال هماتوکریت:

نوزادان صفر تا ۳ روزه: ۴۵%  تا ۶۷ %

نوزادان ۳ تا یک هفته‌ای: ۴۲% تا ۶۶%

نوزادان ۱ تا ۲ هفته‌ای: ۳۹% تا ۶۳%

نوزادان دو هفته تا یک ماهگی: ۳۱% تا ۵۵%

نوزادان یک تا دو ماهگی: ۲۸% تا ۴۲%

نوزادان دو تا شش ماهگی: ۲۹% تا ۴۱%

کودکان شش ماه تا دو ساله: ۳۳% تا ۳۹%

کودکان ۲ تا ۶ ساله: ۳۴% تا ۴۰%

کودکان ۶ تا ۱۲ ساله: ۳۵% تا ۴۵%

نوجوانان ۱۲ ساله تا بزرگسالان (خانم‌ها): ۳۶% تا ۴۶%

نوجوانان ۱۲ تا ۱۸ ساله (آقایان): ۳۷% تا ۴۹%

جوانان ۱۸ ساله تا بزرگسالان (آقایان): ۴۱% تا ۵۳%

پایین‌بودن سطح هماتوکریت نشان‌دهنده موارد زیر است:

• کمبود آهن یا ویتامین‌هایی مانند فولات، B12، B6
• وجود مقدار زیادی آب در بدن (پرآبی یا هیدراتاسیون)
• مشکلات تیروئیدی
• بیماری‌های خود ایمنی مانند سندروم ایوانز (Evans syndrome)
• از دست دادن خون به دلیل آسیب داخلی یا خارجی بدن
• بیماری کلیوی
• لوسمی، لنفوما یا سایر سرطان‌های مغز استخوان
• آسیب مغز استخوان به دلیل شیمی درمانی یا سموم

بالا بودن سطح هماتوکریت نشان‌دهنده موارد زیر است:

• دهیدراتاسیون (کم‌آبی)
• سیگار کشیدن
• سطح افزایش‌یافته تستوسترون
• آپنه انسدادی خواب
• بیماری قلبی
• مسمومیت با کربن مونواکسید
• زخم یا ضخیم شدن ریه‌ها
• پلی‌سایتمی‌ورا سایر بیماری های مرتبط با خون

نتایج آزمایش هماتوکریت ممکن است تحت‌تأثیر عواملی مانند انتقال خونی که اخیراً انجام شده، بارداری و زندگی در ارتفاعات بالا قرار بگیرد. پزشک هنگام تفسیر نتایج این عوامل را نیز در نظر می‌گیرد.