آزمایش‌های خون تیروئید، یکی از مهم‌ترین قسمت‌های تشخیص و درمان بیماری‌های تیروئیدی هستند. هدف از این آزمایش‌ها اندازه‌گیری نحوه عملکرد غده تیروئید، با توجه به محصولات سنتز شده توسط آن و سایر ارگان‌های کنترل‌کننده‌ی عملکرد تیروئید است.

آزمایش‌های تیروئیدی موارد زیر را اندازه می‌گیرند:

هورمون محرک تیروئید (TSH): هورمون‌ پیام‌رسانی است که توسط غده هیپوفیز سنتز می‌شود و فعالیت غده تیروئید را افزایش می‌دهد.

تیروکسین (T₄): هورمون تیروئیدی غیرفعالی است که در صورت نیاز، به T₃ تبدیل می‌شود.

تری‌یدوتیرونین (T₃): هورمون فعال تیروئیدی است که در بسیاری از فعالیت‌های حیاتی بدن نقش دارد.

تیروگلوبولین (Tg): پروتئینی است که توسط غده تیروئید سنتز می‌شود و با سرطان تیروئید مرتبط است.

آنتی‎بادی‌های تیروئیدی (TPOAb, TRAb, TgAb): انواعی از سلول‌های سیستم ایمنی هستند که غده تیروئید یا ترکیبات مرتبط با آن را هدف قرار می‌دهند. وجود این آنتی‌بادی‌ها، بیماری خودایمنی مرتبط با تیروئید را نشان می‌دهد.

هر آزمایش اطلاعات مفیدی را در اختیار پزشک قرار می‌دهد، اما معمولا چند مورد از این آزمایش‌ها تجویز می‌شود.

نتایج مختلف آزمایش‌ها

با توجه به نتایج متفاوت هر یک از آزمایش‌ها، پزشک ممکن است یکی از موارد زیر را تشخیص دهد:

• هیپوتیروئیدیسم (کم‌کاری تیروئید)
• هایپرتیروئیدیسم (پُرکاری تیروئید)
• بیماری‌های خودایمنی مثل بیماری گریوز یا تیروئیدیت هاشیموتو

هورمون محرک تیروئید (TSH)

اگر هیپوفیز تشخیص دهد که مقدار کمی هورمون‌ تیروئیدی در خون وجود دارد، TSH بیشتری تولید می‌کند و در نتیجه، باعث افزایش تولید هورمون‌های T₃ و T₄ توسط غده تیروئید می‌شود.

وقتی غده هیپوفیز حضور مقدار زیادی از هورمون‌های تیروئیدی را در خون شناسایی کند، تولید TSH را کاهش داده و این به عنوان سیگنالی برای کاهش تولید T₃ و T₄ توسط غده تیروئید عمل می‌کند.

تیروکسین (T₄)

تیروکسین به عنوان هورمون ذخیره‌ای عمل می‌کند. این هورمون غیرفعال است و هر جایی از بدن که نیاز باشد، به T₃ فعال تبدیل می‌شود. برای این تبدیل، از فرایندی به نام مونودِیُدینیزاسیون (monodeiodination) استفاده می‌کند که در اثر آن، تیروکسین یک اتم یُد از دست می‌دهد و به T₃ تبدیل می‌شود.

آزمایش تیروکسین دو معیار مهم را اندازه‌گیری می‌کند:

• تیروکسین کل: که تیروکسین‌های متصل به پروتئین و تیروکسین آزاد را اندازه‌گیری می‌کند. این دو نوع تیروکسین در توانایی تأثیر بر بافت هدف تفاوت دارند.
• تیروکسین آزاد: این نوع T₄ به پروتئین متصل نیست و می‌تواند بر بافت‌ها تأثیر خود را بگذارد.

تری‌یدوتیرونین (T₃)

T₃ هورمون تیروئیدی فعال است. غده تیروئید مقداری T₃ تولید می‌کند، اما مقدار زیادی از آن‌ در بافت‌ها از تیروکسین تولید می‌شود. T₃ باعث افزایش تولید انرژی توسط سلول‌های بدن می‌شود.

آزمایش تری‌یدوتیرونین سه مؤلفه مختلف را اتدازه‎گیری می‌کند:

• تری‎یدوتیرونین کل (Total T₃): مقدار کل هورمون‌ T₃ متصل به پروتئین و هورمون آزاد موجود در خون را سنجش می‌کند.
• تری‌یدوتیرونین آزاد (Free T₃): مقدار هورمون متصل‌نشده به پروتئین را سنجش می‌کند که برای بافت‌ها قابل‌استفاده است.
• تری‎یدوتیرونین معکوس (rT₃): هورمون غیرفعالی است که به گیرنده‌ هورمون‌ تیروئیدی متصل می‌شود اما نمی‌تواند آن‌ها را فعال کند.

تیروگلوبولین (Tg)

تیروگلوبولین، پروتئینی است که توسط غده تیروئید تولید می‌شود. این پروتئین اغلب به عنوان تومورمارکر و برای کمک به نحوه درمان سرطان تیروئید به‌کار می‌رود. دراغلب موارد درمان شامل تیروئیدوکتومی (Thyroidectomy) یعنی برداشتن غده تیروئید توسط جراحی، یا درمان فرسایش رادیواکتیو (RIA) برای حذف غده تیروئید است. سطوح بالای تیروگلوبولین نشان‌می‌دهد که با وجود این درمان‌ها، سلول‌های سرطانی همچنان وجود دارند. بنابراین آزمایش تیروگلوبولین نحوه تأثیر درمان بر بهبود سرطان  را نشان می‌دهد و همچنین مشخص می‌کند که سرطان درحال بهبودی است یا دوباره عوده کرده است.

آنتی‌بادی‌های تیروئید

برخی از اختلالات تیروئیدی بیماری خودایمنی هستند. در این بیمای‌ها سلول‌های سیستم‌ایمنی به اشتباه سلول‌های خودیِ غده تیروئید را هدف قرار داده و به آن‌ها حمله می‌کنند. در طول این فرایند، آنتی‌بادی‌هایی سنتز می‌شوند که به آنتی‌‌ژن‌ها یا گیرنده‌های هدف متصل می‌شوند.

سه نوع از این آنتی‌بادی‌ها وجود دارد که عبارتند از:

• آنتی‌بادی ضد تیروئیدپراکسیداز: در ۹۵درصد از افراد مبتلا به بیماری هاشیموتو و حدود ۷۰درصد از افراد مبتلا به بیماری گریوز مشاهده می‌شوند. سطوح بالای TPOAb در خانم‌های مبتلا به تیروئیدیت پس از زایمان دیده می‌شود.
• آنتی‌بادی گیرنده هورمون محرک تیروئید: در ۹۰درصد افراد مبتلا به بیماری گریوز و فقط ۱۰درصد از افراد مبتلا به هاشیموتو دیده می‌شود.
• آنتی‌بادی‌های تیروگلوبولین (TgAb): در پاسخ به حضور تیروگلوبولین توسط بدن سنتز می‌شود. توسط ۸۰درصد از مبتلایان به هاشیموتو و ۵۰ تا ۷۰ درصد از افراد مبتلا به بیماری گریوز دیده می‌شود. همچنین یک نفر از هر ۴ نفر مبتلا به سرطان تیروئید، سطح بالای TgAb را دارد.

پروتئین‌های متصل‌شونده به هورمون‌های تیروئیدی

آزمایش خونی که پروتئین‌های اتصالی هورمون‌های تیروئیدی را اندازه‌گیری می‌کند، به تشخیص بیماری‌هایی کمک می‌کند که در آن‌ها غده تیروئید عملکرد طبیعی دارد. سه آزمایش معمول عبارتنداز:

• گلوبولین متصل‌شونده به هورمون تیروئیدی (TBG): مقدار پروتئینی را سنجش می‌کند که هورمون‌های T₃ و T₄ را در خون حمل می‌کند.
• جذب رزین T₃ (T3RU): درصد TBG موجود در یک نمونه خونی را اندازه‌گیری می‌کند.
• شاخص تیروکسین آزاد (FTI): یک روش قدیمی‌تر است. این شاخص از ضرب T₄ کل بر T₃RU به‌دست می‌آید و برای آگاهی از کاهش یا افزایش عملکرد تیروئید استفاده می‌شود.

تفسیر نتایج آزمایش TSH

مقادیر TSH خارج از بازه‌ی نرمال، وجود یک اختلال تیروئیدی را نشان می‎دهد. اگر مقادیر آن در مرز افزایش یا کاهش باشد، ممکن است نشان‌دهنده یک اختلال تحت بالینی بدون علائم باشد.

• بین mU/L 7-10 کم‌کاری تیروئیدی تحت بالینی را نشان می‌دهد.
• بیش از ۱۰ mU/L کم‌کاری تیروئیدِ دارای علائم را نشان می‌دهد.
• بین ۱-۰٫۵ mu/L  پرکاری تیروئیدی تحت بالینی را نشان می‌دهد که فاقد علائم است.
• کم‌تر از ۱ mu/L پرکاری تیروئیدی را نشان می‌دهد که دارای علائم است.

مقایسه نتایج تست TSH با سطح هورمون‌های T₃ و T₄

• سطوح نرمال TSH همراه با سطوح نرمال T₄ عملکرد طبیعی غده تیروئید را نشان می‌دهد.
• سطح پایین TSH و افزایش سطح T₄ پرکاری تیروئید را نشان می‌دهد.
• سطح بالای TSH و کاهش سطح T₄ کم‌کاری تیروئید را نشان می‌دهد.
• سطوح پایین TSH و T₄ به معنای کم‌کاری غده تیروئید به دلیل وجود اختلالاتی در غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس مغز است.

پایین‌بودن سطح T₃ همراه با بالا بودن سطح TSH تأییدی بر کم‌کاری تیروئید یا هایپوتیروئیدیسم است. برعکس، سطوح بالای T₃ همراه با پایین‌بودن سطح TSH مؤید پرکاری تیروئید یا هایپرتیروئیدیسم است.

 تفسیر سایر آزمایش‌ها

• آزمایش‌های T₃ معکوس یا RT₃ برای پیدا کردن مشکلاتی تجویز می‌شود که سطوح غیرطبیعی هورمون‌های تیروئیدی در خون وجود دارد ولی علت آن، اختلال در غده تیروئید نیست؛ مثل سندروم بیماری یوتیروئید (ESS).
• آزمایش‌های Tg نتایج طولانی‌مدت درمان را پیش‌بینی می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد که تنها ۴ درصد از افرادی که سطح Tg کمتر از ۱ دارند، پس از پنج سال شاهد عود دوباره بیماری خواهند بود.
• آزمایش‌های TPOAb در صورت بالابودن سطح TSH و پایین‌بودن سطح T₄، به تایید بیماری هاشیموتو کمک می‌کند.
• آزمایش‌‌های TRAb به تشخیص بیماری گریوز کمک می‌کند و همچنین تشخیص گواتر مولتی‌ندولار سمی را تایید می‌کند. این آزمایش در سه ماه آخر بارداری برای بررسی خطر تولد نوزاد با بیماری گریوز یا پرکاری تیروئید استفاده می‌شود.
• آزمایش‌های TgAb به تشخیص بیماری خودایمنی و شفاف‌سازی انواع آزمایش‌ پس از درمان سرطان کمک می‌کنند. TgAb می‎تواند در سنجش Tg در برخی افراد اختلال ایجاد کند.

در بررسی عملکرد غده تیروئید، علاوه بر نتایج آزمایش، پزشک به علائم، سابقه پزشکی، و سلامت فعلی بیمار نیز توجه می‌کند.