بارداری و بیماری‌های مزمن

بیماری‌های مزمن، خطر بروز برخی از عوارض را در دوران بارداری افزایش می‌دهند. راهکارهای ارائه‌شده توسط متخصصان مختلف به شما کمک می‌کند تا بتوانید بیماری خود را به خوبی کنترل کرده و بارداری سالمی را پشت سر بگذارید.

بیماری‌های مزمن می‌توانند خطر بروز موارد زیر را افزایش دهند:

ناباروری:

• به عدم توانایی در باردارشدن پس از یک‌سال ازدواج و نزدیکی بدون استفاده از روش‌های پیشگیری گفته می‌شود.

زایمان زودرس:

• به انقباضات منظم که موجب بازشدن دهانۀ رحم و زایمان قبل از هفتۀ ۳۷ بارداری می‌شود، زایمان زودرس گفته می‌شود و نوزاد به دنیاآمده را نارس می‌گویند. نوزادان نارس بیشتر از نوزادانی که به‌موقع به دنیا می‌آیند، دچار بیماری و مشکلات سلامتی می‌شوند.

نقایص مادرزادی:

• نقایص مادرزادی، اختلالاتی هستند که از بدو تولد در نوزاد وجود دارند و شکل یا عملکرد یک یا چند قسمت از بدن را تغییر می‌دهند. هر یک از نقایص مادرزادی می‌توانند باعث بروز مشکلات مختلفی در سلامت عمومی، سرعت رشد و نحوۀ عملکرد بدن کودک شوند.

سقط جنین و مرده‌زایی:

• سقط جنین به مرگ نوزاد در رحم قبل از هفته بیستم بارداری گفته می‌شود. مرده‌زایی نیز به مرگ نوزاد بعد از هفتۀ بیستم بارداری گفته می‌شود.

برخی از بیماری‌ها و مشکلات مزمن عبارتند از:

در صورتی که به یکی از بیماری‌های خودایمنی مبتلا باشید، بدین معناست که دستگاه ایمنی بدن‌تان به اشتباه حمله به بافت‌های خودی و سالم بدن را آغاز می‌کند. تعدادی از بیماری‌های خودایمنی عبارتند از:

اسپوندیلیت آنکیلوزان یا روماتیسم ستون فقرات:

•  نوعی بیماری روماتیسمی مزمن است که عمدتاً ستون فقرات را درگیر می‌کند. اسپوندیلیت به معنای التهاب ستون فقرات است و آنکیلوزان به این معنا است که استخوان‌ها تمایل دارند به یکدیگر جوش خورده و متصل شوند. این وضعیت باعث بروز التهاب (درد، قرمزی، تورم) بین مهره‌ها (استخوان‌های ستون فقرات) و مفاصل بین ستون فقرات و لگن می‌شود. ضمناً ممکن است سایر مفاصل را تحت تاثیر قرار دهد. لگن، همان استخوانی است که پاها را به تنه متصل می‌کند.

بیماری التهابی روده (IBD):

• یک اصطلاح کلی است که معمولاً برای توصیف اختلالات مربوط به التهاب مزمن اعضای مختلف دستگاه گوارش مانند دهان، مری، معده، روده کوچک و روده بزرگ استفاده می‌شود. اساساً دو نوع بیماری التهابی روده با عنوان کولیت اولسراتیو (Ulcerative colitis) و بیماری کرون (Crohn’s disease) وجود دارد که هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند.

لوپوس (SLE):

• این بیماری که با عناوین لوپوس منتشر و لوپوس اریتماتوس سیستمیک نیز شناخته می‌شود، می‌تواند به مفاصل، پوست، کلیه‌ها، قلب، ریه‌ها و سایر اعضای بدن آسیب برساند.

بیماری اِم ‌اِس (MS):

• مولتیپل اسکلروزیس، یکی از شایع‌ترین بیماری‌های سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) است. MS یک بیماری التهابی از بین‌برندۀ مادۀ عایق اعصاب به نام میلین می‌باشد. در بیماری MS، از دست‌دادن میلین بر نحوه انتقال پیام‌ها به مغز و نخاع تاثیر می‌گذارد. علائم این بیماری غیرقابل پیش‌بینی است و از نظر شدت می‌تواند متفاوت باشد. این علائم می‌تواند شامل تاری دید، ضعف اندام‌ها، احساس گزگز، عدم ثبات، مشکلات حافظه و خستگی باشد.

پسوریازیس:

• این بیماری با نام‌های صدفک و صدف پوستی نیز شناخته می‌شود و نوعی بیماری خودایمنی است که باعث رشد سریع سلول‌ها در پوست می‌شود. این رشد بیش از حد می‌تواند منجر به ایجاد پلاک‌های ضخیم و پوسته‌پوسته‌ای شود که ممکن است باعث ایجاد خارش یا ناراحتی شوند. پلاک‌ها معمولاً روی آرنج، زانو، پوست سر، پشت، صورت، کف دست یا پا ظاهر می‌شوند. اما درسایر قسمت‌های بدن نیز ممکن است ظاهر شوند. برخی از افراد مبتلا به پسوریازیس به نوعی آرتریت (التهاب مفصلی) به نام آرتریت پسوریاتیک مبتلا می‌شوند که باعث بروز درد، سفتی و تورم مفاصل می‌شود.

آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی (RA):

•  در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به پوشش مفاصل در سراسر بدن حمله می‌کند. RA، نوعی بیماری طولانی‌مدت، پیش‌رونده و ناتوان‌کننده است که باعث التهاب، تورم و درد در مفاصل و سایر اندام‌های بدن می‌شود. آرتریت روماتوئید (RA) معمولاً ابتدا دست و پا را درگیر می‌کند، اما ممکن است در هر مفصلی از بدن ایجاد شود. این بیماری معمولاً مفاصل یکسانی را در دو طرف بدن درگیر می‌کند.

اسکلرودرمی:

• اسکلرودرمی گروهی از بیماری‌های نادر هستند که باعث سفت‌شدن پوست و بافت‌های همبند می‌شوند. بافت همبند، بافتی است که از پوست و اندام‌های داخلی بدن مانند کلیه‌ها، ریه‌ها و قلب حمایت می‌کند. انواع مختلفی از اسکلرودرمی وجود دارد؛ در بعضی از افراد، اسکلرودرمی فقط پوست فرد را درگیر می‌کند. اما در بسیاری از افراد، اسکلرودرمی به سراغ ساختارهایی فراتر از پوست رفته و ممکن است به عروق خونی، اندام‌های داخلی و دستگاه گوارش فرد آسیب برساند.

دیابت:

• به گروهی از بیماری‌ها گفته می‌شود که بر نحوۀ استفادۀ بدن از قند خون (گلوکز) تأثیر می‌گذارند. گلوکز برای کارکرد بدن حیاتی است؛ زیرا منبع اصلی انرژی برای سلول‌هاست. هنگامی‌که غذا می‌خورید، قند و نشاستۀ موجود در غذا به گلوکز تبدیل می‌شود تا از آن برای تولید انرژی استفاده شود. لوزالمعده یا پانکراس (عضوی از بدن در پشت معده)، هورمونی به نام انسولین تولید می‌کند که به بدن کمک می‌کند گلوکز خون را در سطح مناسب نگه دارد. انسولین در گردش خون باعث می‌شود قند وارد سلول‌ها شود. در واقع، انسولین میزان قند موجود در جریان خون را کاهش می‌دهد. زمانی که به دیابت مبتلا هستید، بدن شما انسولین کافی نمی‌سازد یا نمی‌تواند به خوبی از انسولین استفاده کند؛ بنابراین در نهایت قند زیادی در خون خود خواهید داشت. دیابت می‌تواند به اندام‌های بدن از جمله رگ‌های خونی، اعصاب، چشم‌ها و کلیه‌ها آسیب برساند. در صورتی که قبل از بارداری به دیابت مبتلا شده باشید، به آن دیابت از قبل موجود می‌گویند. دیابت بارداری، نوعی از دیابت است که برخی از خانم‌ها در دوران بارداری به آن مبتلا می‌شوند.

بیماری‌های تیروئید:

• تیروئید، غده‌ای پروانه‌ای شکل است که در جلوی گردن قرار دارد و هورمون‌های این غده، سرعت سوخت‌وساز بدن را کنترل می‌کنند. اختلال در تیروئید سرعت متابولیسم را کاهش و یا افزایش می‌دهد. در صورتی که تیروئید، این هورمون‌ها را خیلی کم یا بیش از حد تولید کند، ممکن است اختلالاتی در بدن ایجاد شود.

قبل از اقدام به بارداری سعی کنید تا حد امکان از یک سبک زندگی سالم پیروی کنید. پزشک می‌تواند به شما کمک کند که بیماری خود را تا حد زیادی تحت کنترل داشته باشید و با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی، برای بارداری آماده شوید. برخی از اقداماتی که می‌توانید انجام دهید، عبارتند از:

انجام چکاپ قبل از بارداری:

•  در این چکاپ، موارد روبرو بررسی می‌شود؛ سلامت تخمدان‌ها، به‌هم‌ریختگی سیکل ماهیانه، هورمون‌های تیروئید، ویتامین D، ایدز، هپاتیت B و C، بیماری سیفلیس، عملکرد کلیه و مجاری ادراری، عفونت‌های دستگاه ادراری. در این جلسه از پزشک خود در مورد مصرف اسیدفولیک برای جلوگیری از بروز نقایص مادرزادی در نوزاد سوال کنید. ضمناً در مورد واکسن‌ها نیز در این جلسه از شما سوال می‌شود.

مشورت با پزشک در مورد زمان باردارشدن:

• پزشک می‌تواند به شما کمک کند تا در مورد بهترین زمان برای بارداری تصمیم‌گیری کنید. این کار به جلوگیری از بارداری ناخواسته و بارداری در مواقعی که ممکن است برای شما یا نوزادتان مشکلی ایجاد شود، کمک می‌کند. به عنوان مثال، اگر به یک بیماری خودایمنی مانند IBD مبتلا باشید، شدت علائم در زمان‌های مختلف می‌تواند متفاوت باشد. بهتر است زمانی که بیماری شما در مرحلۀ حاد قرار دارد و یا درمان جدید و داروهای خاصی را شروع کرده‌اید، باردار نشوید. استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری می‌تواند به کاهش احتمال بارداری کمک زیادی کند.

همکاری با پزشک به منظور کنترل وضعیت:

• به عنوان مثال، اگر از قبل به دیابت مبتلا هستید، سعی کنید در مدت ۳ تا ۶ ماه قبل از بارداری، قند خون خودتان را کنترل کنید. بدین منظور، داروها را به دقت مصرف کنید، غذاهای سالم بخورید و فعالیت بدنی روزانه را فراموش نکنید.

حصول اطمینان از ایمن‌بودن داروهای مصرفی برای نوزاد و خودتان:

•  با پزشک صحبت کرده و اطمینان حاصل کنید که داروهای تجویزشده، خطری برای شما و نوزادتان به دنبال نداشته باشند. ضمناً بدون مشورت با پزشک اقدام به توقف یا شروع مصرف داروی جدید نکنید.

حصول اطمینان از آگاه‌بودن متخصصان مختلف در مورد تصمیم شما برای باردارشدن در زمان تجویز دارو:

• اطمینان حاصل کنید که در زمان مراجعه به مختصصان مختلف، از تصمیم شما برای باردارشدن آگاه هستند و بر همین اساس، اقدام به تجویز دارو می‌کنند. ضمناً مطمئن شوید که پزشک در جریان مصرف انواع داروهای تجویزشده، بدون نسخه (OTC)، مکمل‌ها و محصولات گیاهی توسط شما قرار دارد. ممکن است شما از داروهای بدون نسخه مانند مسکن‌ها و داروهای سرماخوردگی برای درمان بیماری‌های رایج مانند سردرد یا گرفتگی بینی استفاده کنید. داروی بدون نسخه بدین معناست که می‌توانید دارو را بدون نسخۀ پزشک از داروخانه تهیه کنید. توجه داشته باشید که مصرف تمام داروهای بدون نسخه در زمان بارداری ایمن نیست؛ این موضوع در مورد مکمل‌ها و محصولات گیاهی نیز صدق می‌کند. مکمل محصولی است که برای جبران کمبود برخی مواد مغذی مصرف می‌کنید؛ به عنوان مثال، ممکن است نوعی مکمل ویتامینی مصرف کنید تا به شما کمک کند ویتامین B یا C بیشتری دریافت کنید.

بسیار مهم است که در دوران بارداری، وضعیت شما به صورت مرتب توسط پزشک بررسی شود. در این خصوص به موارد زیر توجه داشته باشید:

پزشک معالج را در جریان تمام داروهای مورداستفاده، حتی اگر توسط پزشک دیگری تجویز شده باشند، قرار دهید. اطمینان حاصل کنید که پزشک قبل از تجویز دارو در جریان بارداری شما قرار دارد. بدون مشورت با پزشک به هیچ‌وجه اقدام به توقف یا شروع مصرف داروی جدید در دوران بارداری نکنید. قطع ناگهانی دارو ممکن است مشکلات شدیدی ایجاد کند. به عنوان مثال، در صورتی که به نوعی بیماری خودایمنی مبتلا باشید، ممکن است متوجه شوید که وضعیت شما در دوران بارداری بهتر شده است؛ اما توجه داشته باشید که اگر مصرف دارو را متوقف کنید، ممکن است وضعیت شما تشدید شود و به کودک شما آسیب برساند.

در این برنامه مشخص می‌شود که برای مدیریت وضعیت بیماری در دوران پس از زایمان باید چه کاری انجام دهید. ضمن این‌که پزشک به شما خواهد گفت که در چه زمانی برای انجام اولین چکاپ پسازایمانی مراجعه کنید. در این چکاپ، پزشک اطمینان حاصل می‌کند که پس از زایمان، مشکل حادی در شما ایجاد نشده باشد. برنامه تنظیم‌شده با کمک پزشک، اطلاعات جامعی در مورد شیردهی، روش‌های پیشگیری از بارداری مجدد و کنترل هرگونه عارضه‌ای که در دوران بارداری به آن مبتلا شده‌اید، به شما می‌دهد.

از پزشک خود در مورد این‌که بیماری مزمن شما می‌تواند بر شیردهی اثرگذار باشد یا خیر، سوال کنید. شیر مادر، بهترین غذا برای نوزادان در سال اول است و به رشد و تکامل نوزاد کمک می‌کند. بیشتر خانم‌های مبتلا به بیماری‌های مزمن می‌توانند به نوزاد خود شیر بدهند؛ اما در برخی موارد، داروهایی که مادر برای بیماری خود مصرف می‌کند، ممکن است شیردهی به کودک را دچار مشکل کند. بنابراین، بهتر است قبل از اقدام به شیردهی، با پزشک خود مشورت کنید.

در صورتی که به هر دلیلی، شیردهی به نوزاد امکان‌پذیر نیست، از پزشک خود در مورد تغذیۀ نوزاد با شیر اهدایی یا شیر خشک بپرسید. شیر اهدایی، شیر مادری است که سایر زنان به بانک شیر اهدا می‌کنند؛ در بانک شیر، دستگاه پاستوریزه‌کنندۀ شیرهای اهدایی، همه نوع ویروس را از بین می‌برد و شیر پاکیزه در اختیار نوزادان قرار می‌گیرد. شیرخشک نوزاد از شیر گاو فرآوری‌شده به دست می‌آید؛ مواد دیگری که اضافه می‌شود، شامل ویتامین‌ها، اسیدهای چرب و پروبیوتیک‌ها است.

باید توجه داشت که حتی پس از تولد نوزاد نیز بسیار مهم است که بیماری خود را تحت‌کنترل داشته باشید؛ بدین منظور، پیشنهاد می‌شود که موارد زیر را مدنظر داشته باشید:

حتماً و حتماً باید در تمام جلسات معاینۀ پس از زایمان شرکت کنید؛ چرا که خانم‌هایی که به تازگی زایمان کرده‌اند، در روزها و هفته‌های اول پس از زایمان، در معرض خطر بروز عوارض جدی و گاهاً تهدید‌کنندۀ زندگی هستند. می‌توان با انجام مراقبت‌‎های پس از زایمان، از بروز عوارض خطرناک جلوگیری کرد.

در جلسات ویزیت پس از زایمان، معاینۀ فیزیکی انجام شده و وضعیت بیماری مزمن شما نیز توسط پزشک بررسی می‌شود. با پزشک خود در مورد مشکلاتی که در دوران بارداری و زمان زایمان داشتید، صحبت کنید؛ زیرا این مشکلات ممکن است بر سلامت شما بعد از زایمان تاثیرگذار باشند و هم‌چنین شاید بتوان از بروز مشکل مشابه در بارداری‌های بعدی جلوگیری کرد. به عنوان مثال، اگر در یک بارداری زایمان زودرس داشته باشید، در معرض خطر بیشتری برای زایمان زودرس در بارداری بعدی خواهید بود. حتی اگر تصمیمی برای بارداری مجدد ندارید، از پزشک معالج در مورد مشکلات احتمالی در بارداری‌های بعدی سوال کنید.

پس از زایمان، تغییرات زیادی در بدن ایجاد می‌شود. برخی از تغییرات، فیزیکی هستند (پرشدن سینه‌ها از شیر) و برخی دیگر هم روانی-احساسی (استرس و اضطراب) هستند. بسیاری از این تغییرات و ناراحتی‌ها طبیعی هستند. بدون مشورت با پزشک به هیچ‌وجه اقدام به مصرف دارو نکنید.

اگر هر گونه نگرانی دارید که می‌خواهید  با پزشک خود در این ملاقات در موردش صحبت کنید، بهتر است آن‌ها را قبل از رفتن یادداشت کنید؛ چرا که ممکن است زود فراموش کنید، خصوصاً اگر نوزادتان همراه شما باشد. به یاد داشته باشید که آن‌ها  قبلاً نیز همه این موارد را شنیده‌اند؛ بنابراین هرگز احساس نکنید که سوال یا نگرانی احمقانه دارید.

علائمی از قبیل درد قفسۀ سینه، مشکلات تنفسی، خون‌ریزی و سردرد شدید، جزو علائم هشداردهنده درنظر گرفته می‌شوند. درمان زودهنگام می‌تواند زندگی شما را نجات بدهد. مشکلات تهدیدکننده‌ای که می‌توانند پس از زایمان ایجاد شوند، عبارتند از: عفونت، لخته‌شدن خون، افسردگی پس از زایمان (PPD) و خون‌ریزی پس از زایمان (PPH). ممکن است بیماری‌های مزمن، خطر ابتلا به برخی از این مشکلات را افزایش دهند. به عنوان مثال، اگر به افسردگی یا هرگونه اختلال روانی دیگری مبتلا باشید، ممکن است احتمال ابتلا به PPD در شما بیشتر باشد. اگر هم چاق باشید، به میزان بیشتری در معرض خطر لخته‌شدن خون و PPH خواهید بود.

جلسات ویزیت با متخصصان مربوطه را به بهانۀ اتمام بارداری به هیچ وجه لغو نکنید. مصرف منظم داروها را نیز براساس دستور پزشک ادامه بدهید.

داروهایی که توسط مادر مصرف می‌شوند، می‌توانند از طریق شیر به نوزاد منتقل شده و مشکل‌ساز شوند؛ بنابراین از پزشک خود بپرسید که آیا مصرف دارویی خاص در دوران شیردهی ایمن است یا خیر. در صورت منع شیردهی در زمان مصرف دارو، در مورد تغذیه نوزاد با شیر اهدایی یا شیر خشک با پزشک مشورت کنید. در دوران شیردهی، از سیگار و الکل اجتناب کنید.

برای بیشتر خانم‌ها بهتر است بین زایمان و بارداری بعدی، ۱۸ ماه فاصله بیفتد. این بازۀ زمانی به بدن فرصت می‌دهد تا خود را برای بارداری بعدی آماده کند. در این خصوص می‌توانید با پزشک خود مشورت کنید.