روش‌های تشخیص بیماری‌های عفونی

بیماری‌های عفونی توسط میکروارگانیسم‌هایی مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها ایجاد می‌شوند.

پزشکان بر اساس علائم فرد، معاینه فیزیکی و عوامل خطر، به عفونت مشکوک می‌شوند. ابتدا، پزشکان احتمال بیماری‌های دیگر را رد می‌کنند. به عنوان مثال، فردی که سرفه و مشکل تنفسی دارد ممکن است ذات‌الریه (عفونت ریه) داشته باشد. در عین حال، این فرد ممکن است آسم یا نارسایی قلبی داشته باشد که ناشی از عفونت نیست. در چنین شرایطی، تصویربرداری اشعه ایکس از قفسه سینه می‌تواند به پزشک کمک کند تا ذات‌الریه را از سایر اختلالات احتمالی تشخیص دهد.

وقتی پزشک تأیید می‌کند که فرد مبتلا به عفونت است، معمولا باید بفهمد که کدام میکروارگانیسم خاص باعث عفونت می‌شود. بسیاری از میکروارگانیسم‌های مختلف می‌توانند باعث یک عفونت خاص شوند. برای مثال، ذات‌الریه می‌تواند توسط ویروس‌ها، باکتری‌ها یا به‌ندرت قارچ‌ها ایجاد شود. درمان و مقابله با هر یک از این میکروارگانیسم‌ها متفاوت است.

انواع مختلفی از تست‌های آزمایشگاهی می‌توانند میکروارگانیسم‌ها را شناسایی کنند. این تست‌ها از نمونه‌های خون، ادرار، خلط یا سایر مایعات، و یا بافت‌های بدن استفاده می‌کنند. احتمالا این نمونه:

• رنگ‌آمیزی شده و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود
• کِشت می‌شود (در شرایطی قرار می‌گیرد که رشد میکروارگانیسم‌ها را افزایش می‌دهد)
• از نظر آنتی‌بادی‌ها آزمایش می‌شود (مولکول‌های تولید شده توسط سیستم ایمنی بدن در پاسخ به میکروارگانیسم)
• از نظر آنتی‌ژن‌های میکروارگانیسم بررسی می‌شود (مولکول‌های میکروارگانیسم که می‌توانند پاسخ ایمنی بدن را ایجاد کنند)
• از نظر مواد ژنتیکی (مانند DNA و RNA) مربوط به میکروارگانیسم آزمایش می‌شود.

هیچ تست واحدی نمی‌تواند همه انواع میکروارگانیسم‌ها را شناسایی کند. آزمایش‌هایی که برای یک میکروارگانیسم خوب کار می‌کنند، اغلب در مورد انواع دیگر خوب کار نمی‌کنند. پزشکان باید آزمایش را بر اساس میکروارگانیسم‌هایی انتخاب کنند که فکر می‌کنند به احتمال بیشتر باعث اختلال شده‌اند.

گاهی چندین تست مختلف انجام می‌شود، معمولا در یک ترتیب خاص و بر اساس نتایج آزمایش قبلی. هر تست، احتمالات را محدودتر می‌کند. اگر آزمایش به درستی انجام نشود، احتمال دارد پزشکان علت عفونت را شناسایی نکنند.

هنگامی که یک میکروارگانیسم شناسایی می‌شود، پزشکان می‌توانند آزمایش‌هایی را تجویز کنند برای تعیین این‌که کدام داروها در برابر آن اثرگذارتر هستند (آزمایش‌های حساسیت) انجام دهند. به این ترتیب درمان مؤثر را می‌توان زودتر شروع کرد.

ابتدا یک نمونه از ناحیه‌ای از بدن فرد گرفته می‌شود که احتمالا حاوی میکروارگانیسمِ مشکوک به ایجاد عفونت است. نمونه لازم ممکن است از انواع مختلفی باشد:

• آزمایش خون: تکنسین نمونه‌گیری با قرار دادن سوزن در ورید (معمولا در بازو) نمونه‌ای از خون را به‌دست می‌آورد.
• تست ادرار: این آزمایش مستلزم ادرار کردن در یک ظرف مخصوص است. برای جلوگیری از آلودگی احتمالی نمونه، ممکن است به شما گفته شود که ناحیه تناسلی خود را با یک پد ضد‌عفونی‌کننده تمیز کنید.
• سواب گلو: نمونه‌هایی از گلو یا سایر مناطق مرطوب بدن را می‌توان با یک سواب استریل به‌دست آورد.
• نمونه مدفوع: ممکن است از شما خواسته شود که یک نمونه مدفوع را جمع‌آوری کنید تا آزمایشگاه بتواند نمونه را از نظر انگل‌ها و سایر موجودات بررسی کند.
• نمونه مایع مغزی-نخاعی: این روش نمونه‌ای از مایع مغزی-نخاعی را از طریق سوزنِ قرار داده شده در بین استخوان‌های ستون فقرات برمی‌دارد. معمولا از شما خواسته می‌شود که به پهلو دراز بکشید و زانوهای خود را به سمت سینه بکشید.

پزشکان گاهی می‌توانند یک میکروارگانیسم را به‌سادگی و با نگاه کردن به نمونه در زیر میکروسکوپ شناسایی کنند.

بیشتر نمونه‌ها ابتدا با رنگ‌های خاصی رنگ‌آمیزی می‌شوند که میکروارگانیسم‌ها را رنگ می‌کنند و باعث می‌شوند از پس‌زمینه متمایز شوند. برخی از میکروارگانیسم‌ها دارای اندازه، شکل و رنگ متمایز هستند که پزشکان را قادر می‌سازد آنها را تشخیص دهند.

با این حال، بسیاری از میکروارگانیسم‌ها شبیه به هم هستند و با استفاده از میکروسکوپ قابل‌تشخیص نیستند. همچنین باید تعداد آنها به اندازه کافی باشد و باید به اندازه کافی بزرگ باشند تا با میکروسکوپ دیده شوند. به عنوان مثال، ویروس‌ها را نمی‌توان با استفاده از میکروسکوپ شناسایی کرد زیرا بسیار کوچک هستند.

برای باکتری‌ها، پزشکان اغلب ابتدا از رنگ‌آمیزی گرم (نوعی رنگ‌آمیزی بنفش) استفاده می‌کنند. باکتری‌ها به شرح زیر طبقه‌بندی می‌شوند:

• گرم‌مثبت (Gram-positive) به نظر آبی می‌رسند چون رنگ بنفش گرم را حفظ می‌کنند.
• گرم‌منفی (Gram-negative) به نظر قرمز می‌رسند چون رنگ گرم را حفظ نمی‌کنند.

پزشکان بعضاً می‌توانند بر اساس این‌که باکتری‌ها گرم‌مثبت یا گرم‌منفی هستند تصمیم بگیرند که از چه آنتی‌بیوتیک‌هایی استفاده کنند. باکتری‌های گرم‌مثبت و گرم‌منفی به گروه‌های مختلف آنتی‌بیوتیک‌ها حساس هستند.

علاوه بر رنگ‌آمیزی گرم، بسته به میکروارگانیسم‌هایی که تصور می‌شود وجود دارند، می‌توان از رنگ‌آمیزی‌های دیگر نیز استفاده کرد.

بسیاری از نمونه‌ها حاوی میکروارگانیسم‌های بسیار کمی هستند که با استفاده از میکروسکوپ دیده نمی‌شوند و با استفاده از آزمایش‌های دیگر شناسایی نمی‌شوند. در این صورت، میکروارگانیسم را در آزمایشگاه کِشت می‌دهند تا زمانی که میکروارگانیسم به اندازه کافی برای شناسایی وجود داشته باشد.

در این روش، نمونه بر روی یک ظرف استریل یا در یک لوله آزمایش قرار می‌گیرد که حاوی مواد مغذی لازم برای تشویق رشد میکروارگانیسم‌هاست. بسته به این‌که پزشکان مشکوک به ایجاد عفونت توسط چه میکروارگانیسمی هستند، از مواد مغذی مختلفی استفاده می‌شود. اکثراً موادی به ظرف یا لوله آزمایش اضافه می‌شود تا رشد میکروارگانیسم‌هایی که باعث بیماری نمی‌شوند، متوقف شود.

بسیاری از میکروارگانیسم‌ها، مانند باکتری‌هایی که باعث عفونت دستگاه ادراری یا گلودرد می‌شوند، به راحتی می‌توانند در یک محیط کشت رشد کنند. برخی از باکتری‌ها، مانند باکتری‌هایی را که باعث سیفلیس می‌شوند، به‌هیچ‌وجه نمی‌توان کشت کرد. باکتری‌های دیگر مانند باکتری‌هایی که باعث سل می‌شوند و قارچ‌ها می‌توانند کِشت شوند اما رشد آنها هفته‌ها طول می‌کشد. برخی از ویروس‌ها نیز می‌توانند کشت شوند، اما در بسیاری از آنها این کار قابل‌انجام نیست.

پس از کشت میکروارگانیسم‌ها، آزمایش‌هایی برای شناسایی آنها و تعیین حساسیت به داروهای ضدمیکروبی انجام می‌شود.

اگرچه پزشکان به طور کلی می‌دانند که کدام داروهای ضد میکروبی در برابر میکروارگانیسم‌های مختلف مؤثر هستند، اما میکروارگانیسم‌ها به‌طور مداوم در برابر داروهایی که قبلا مؤثر بودند، مقاومت می‌کنند. بنابراین، آزمایش حساسیت برای تعیین میزان اثربخشی داروهای ضد میکروبی مختلف در برابر میکروارگانیسم خاص آلوده‌کننده‌ی فرد انجام می‌شود. این تست به پزشکان کمک می‌کند تا تعیین کنند که کدام دارو برای عفونت یک فرد خاص استفاده شود.

معمولا از محیط‌های کشت برای آزمایش حساسیت استفاده می‌شود. در صورتی که یک میکروارگانیسم در یک محیط کشت رشد کرده باشد، متخصصان آزمایشگاهی، داروهای ضد میکروبی مختلفی را اضافه می‌کنند تا ببینند کدام یک از آنها، میکروارگانیسم را می‌کُشد. آنها همچنین تست می‌کنند که میکروارگانیسم چقدر به یک دارو حساس است، یعنی این‌که آیا مقدار کم یا مقدار زیادی از یک دارو برای کُشتن میکروارگانیسم لازم است. اگر مقدار زیادی از یک دارو برای کشتن میکروارگانیسم در آزمایشگاه لازم باشد، پزشکان معمولا از آن استفاده نمی‌کنند.

گاهی می‌توان از تست‌های ژنتیکی برای تشخیص ژن‌های موجود در میکروارگانیسم استفاده کرد که باعث مقاومت در برابر برخی داروهای ضدمیکروبی می‌شوند. مثلا باکتری‌های استافیلوکوکوس اوریوس مقاوم به متسیلین (MRSA) را می‌توان با آزمایش ژن mecA شناسایی کرد.

از آنجا که آزمایش حساسیت در آزمایشگاه انجام می‌شود، نتیجه تست لزوماً با آنچه در بدن فرد هنگام تجویز دارو اتفاق می‌افتد مطابقت ندارد. عواملی مرتبط با فرد دریافت‌کننده دارو می‌تواند بر اثربخشی دارو تأثیر بگذارد، که شامل موارد زیر است:

• سیستم ایمنی بدن فرد چقدر خوب کار می‌کند
• سن فرد چقدر است
• آیا فرد اختلالات دیگری دارد یا خیر
• بدن فرد چگونه دارو را جذب و پردازش می‌کند

اگر به دلیل شرایط جسمانی، محدودیت حرکت، مشغله کاری و … امکان مراجعه حضوری به آزمایشگاه را ندارید، با سفارش سرویس نمونه‌گیری در منزل آزمایشگاه نانو در ارومیه، به‌راحتی می‌توانید آزمایش‌های تجویز شده را در خانه یا محل کار خود انجام دهید.

پرسنل مجرب آزمایشگاه نانو، تخصص و تجهیزات لازم برای این کار را در اختیار دارند و با رعایت تمامی استانداردهای ابلاغی وزارت بهداشت، با هماهنگی قبلی در محل سکونت یا کار شما برای انجام نمونه گیری حاضر خواهند شد.

← لطفاً توجه داشته باشید که ارائه نام و نام خانوادگی بیمار، سن، کد ملی، آزمایش مورد درخواست، کد رهگیری که از پزشک دریافت کرده‌اید، و یک شماره تماس برای ثبت درخواست ضروری است.

← برای درخواست نمونه‌گیری در منزل، بهتر است یک روز قبل با آزمایشگاه تماس بگیرید. برای آزمایش‌های اورژانسی، لطفاً حداقل ۲ ساعت قبل تماس بگیرید.

پاسخ سؤالات خود را بیابید

اگر درباره آزمایش‌های هورمونی، نحوه نمونه‌گیری و انجام آنها، و یا شرایط خود سؤالی دارید، می‌توانید آن را در محتوای سایت جستجو کنید:

همکاران ما در بخش پذیرش آزمایشگاه نانو و واحد روابط عمومی این مرکز، با شماره تلفن‌های ۰۴۴۳۳۴۵۷۹۹۳ و ۰۴۴۳۳۴۵۷۹۹۶ در ساعات کاری مجموعه، تا حد امکان پاسخگوی سؤالات شما خواهند بود.