انواع بیماری‌های سیستم ایمنی و روش تشخیص آنها

بیماری خود-ایمنی (Autoimmune disease) بر توانایی سیستم ایمنی بدن شما در تشخیص تفاوت بین سلول‌های سالم و سلول‌های مضر یا خارجی مانند ویروس‌ها و باکتری‌ها تأثیر می‌گذارد. این بدان معنی است که سلول‌های سالم را اشتباهاً به عنوان تهدید شناسایی کرده و باعث ایجاد پاسخ ایمنی می‌شود. سیستم ایمنی بدن به سلول‌های سالم با انواع سلول‌های جنگنده به نام اتوآنتی‌بادی حمله می‌کند.

اگر بدن شما را مانند یک قلعه در نظر بگیریم، سیستم ایمنی بدن در نقش ارتش عمل می‌کند و از آن در برابر تهاجم خارجی محافظت می‌کند. هنگامی که شما یک بیماری خود-ایمنی دارید، مثل این است که ارتش بر علیه قلعه و حاکم خود، اعلام جنگ می‌کند.

اصطلاح بیماری “خود-ایمنی” به یک بیماری اشاره ندارد، بلکه گستره بزرگی از بیماری‌ها را پوشش می‌دهد که تقریباً می‌تواند بر تمامی قسمت‌های بدن ما تأثیر بگذارد. محققان بیش از ۱۰۰ بیماری خود-ایمنی را شناسایی کرده‌اند که بعضی از انواع رایج آنها عبارتند از:

• آرتریت روماتوئید: Rheumatoid Arthritis (RA) نوعی اختلال التهابی مزمن است که نه تنها مفاصل، بلکه به طور بالقوه انواع سیستم‌های بدن، از جمله پوست، چشم، ریه‌ها، قلب و رگ‌های خونی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. مشخصه این بیماری، حمله سیستم ایمنی به سینوویوم، پوشش غشای اطراف مفاصل است. التهاب حاصل می‌تواند منجر به آسیب مفاصل و تغییر شکل آنها شود. علائم اصلی شامل حساسیت، تورم مفاصل است و در برخی موارد ممکن است باعث معلولیت‌های جسمی شود.
• لوپوس اریتماتوز سیستمیک: Systemic Lupus Erythematosus (SLE) یک بیماری خود-ایمنی سیستمیک است که می‌تواند بر اندام‌های مختلف مانند پوست، مفاصل، کلیه‌ها، قلب و ریه‌ها تأثیر بگذارد. علائم می‌تواند به طور گسترده‌ای متفاوت باشد و ممکن است شامل خستگی، درد مفاصل، جوش‌های پوستی و مشکلات کلیوی باشد.
• دیابت نوع ۱: Type 1 diabetes بیماری خود-ایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به سلول‌های تولید کننده انسولین در پانکراس حمله می‌کند. این عارضه منجر به کمبود انسولین می‌شود، هورمونی که برای تنظیم مقدار قند خون ضروری است.
• مولتیپل اسکلروزیس: Multiple sclerosis (MS) یک بیماری خود-ایمنی مزمن است که بر سیستم عصبی مرکزی، از جمله مغز و نخاع تأثیر می‌گذارد. در این بیماری سیستم ایمنی بدن به غلاف محافظ میِلین که الیاف عصبی را می‌پوشاند حمله می‌کند و ارتباط بین مغز و بقیه بدن را مختل می‌کند. این بیماری می‌تواند منجر به طیف گسترده‌ای از علائم، از جمله خستگی، ضعف عضلانی، بی‌حسی و مشکل در راه رفتن شود.
• بیماری التهابی روده: Inflammatory Bowel Disease (IBD) گروهی از بیماری‌های التهابی روده بزرگ و روده کوچک است که شامل بیماری کرون و کولیت اولسراتیو است. این عارضه‌ها باعث التهاب مزمن دستگاه گوارش می‌شود و زمینه‌ساز علائمی مانند درد شکم، اسهال و کاهش وزن می‌شود.
• پسوریازیس: Psoriasis نوعی بیماری پوستی است که توسط خود-ایمنی ایجاد می‌شود و به صورت لکه‌های قرمز، خارش و پوسته‌پوسته شدن ظاهر می‌شود، که ناشی از حمله سیستم ایمنی بدن به سلول‌های سالم پوست است و باعث تکثیر سریع آنها می‌شود. این بیماری منجر به ایجاد پوسته‌های ضخیم و نقره‌ای، و لکه‌های قرمز روی پوست می‌شود. روش‌های درمان بیماری بر کاهش التهاب، تنظیم رشد سلول‌های پوستی و کاهش علائم تمرکز دارد.
• بیماری گریوز: Graves’ disease یک اختلال خود-ایمنی است که با فعال شدن بیش از حد غده تیروئید شناخته شده و موجب پرکاری تیروئید می‌شود. این عارضه با علائمی مانند کاهش وزن، ضربان قلب سریع، لرزش و خستگی ظاهر می‌شود. گزینه‌های درمانی شامل تجویز داروهایی برای کاهش مقدار هورمون تیروئید، درمان با ید رادیواکتیو، و جراحی است.
• تیروئیدیت هاشیموتو: Hashimoto’s thyroiditis نوعی بیماری خود-ایمنی است که باعث التهاب و آسیب به غده تیروئید می‌شود و منجر به کم‌کاری تیروئید (می شود. علائم کم‌کاری تیروئید می‌تواند شامل خستگی، افزایش وزن، یبوست و حساسیت به سرما باشد. درمان آن اغلب شامل درمان جایگزینی هورمون تیروئید است.
• بیماری سلیاک: Celiac Disease یک بیماری خود-ایمنی است که با مصرف گلوتن، پروتئین موجود در گندم، جو و چاودار ایجاد می‌شود. در افراد مبتلا به بیماری سلیاک، گلوتن باعث واکنش ایمنی می‌شود که به پوشش روده کوچک آسیب می‌رساند و در نتیجه جذب مواد مغذی تضعیف می‌شود. علائم بیماری می‌تواند شامل اسهال، ناراحتی شکمی، نفخ و خستگی باشد. درمان مستلزم رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن است.
• کم‌خونی همولیتیک خود-ایمنی: Autoimmune Hemolytic Anemia (AIHA) اختلال خود-ایمنی نادر است که در آن، سیستم ایمنی بدن به گلبول‌های قرمز خون حمله می‌کند و منجر به تخریب آنها و در نتیجه کم‌خونی می‌شود. علائم AIHA می‌تواند شامل خستگی، رنگ‌پریدگی پوست، زردی و تنگی نفس باشد. درمان بیماری معمولا شامل مصرف کورتیکواستروئیدها، سرکوب‌کننده‌های ایمنی و در موارد شدیدتر، انتقال خون باشد.

برخی از این بیماری‌ها فقط بر قسمت‌های خاصی از بدن تأثیر می‌گذارند، مانند: 

• بیماری سلیاک: عارضه‌ای که در آن، پوشش روده کوچک ملتهب می‌شود.
• مولتیپل اسکلروزیس: در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به سلول‌های عصبی مغز و نخاع حمله می‌کند.
• دیابت نوع ۱: بیماری که به لوزالمعده آسیب می‌رساند.

بیماری‌های دیگر مانند لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE)، تقریباً کل بدن، از جمله پوست، قلب، ریه‌ها و کلیه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهند. مانند بسیاری دیگر از بیماری‌های خود-ایمنی، علت لوپوس به خوبی درک نشده است و گاهی تشخیص آن می‌تواند دشوار باشد.

دو مورد از شایع ترین بیماری‌های تیروئید، بیماری گریوز و تیروئیدیت هاشیموتو، به دلیل پاسخ خود-ایمنی ایجاد می‌شوند. در بیماری گریوز، سیستم ایمنی بدن، آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کند که باعث می‌شود تیروئید هورمون‌های اضافی تولید کند. در تیروئیدیت هاشیموتو، بدن به سلول‌های غده تیروئید حمله می‌کند و میزان هورمون‌های تولید شده را کاهش می‌دهد.

بعضسی از بیماری‌های خود-ایمنی ممکن است در مراحل اولیه علائم مشابهی داشته باشند. علائم برخی از بیماری‌ها مانند پسوریازیس یا آرتریت روماتوئید، اغلب دوره‌ای هستند. دوره‌هایی که علائم بیماری بدتر می‌شوند، با اصطلاح “شعله ور شدن” شناخته می‌شود، و دوره‌ای که علائم کاهش می‌یابد یا از بین می‌رود، دوره “بهبودی” نامیده می‌شود.

علائم اختصاصی‌تر به نوع بیماری بستگی دارد. به عنوان مثال، بیماری ادیسون می‌تواند باعث مشکلات خُلق و خو، کاهش اشتها و افزایش تشنگی شود. علائم شایع بیماری هاشیموتو شامل افزایش وزن، خستگی و ضربان قلب آهسته است. لوپوس می‌تواند باعث بثورات پروانه‌ای شکل روی گونه‌ها و بینی شود.

علائم شایع بیماری خود-ایمنی عبارتند از:

• خستگی
• تب کم درجه
• درد عضلات
• درد و تورم مفاصل
• بی‌حسی و خارش در دست‌ها و پاها
• ریزش مو
• جوش‌های پوستی

علت دقیق بیماری خود-ایمنی ناشناخته است. اما بعضی از افراد بیشتر از سایرین به این بیماری مبتلا می‌شوند. عوامل خطر اصلی برای بیماری‌های خود-ایمنی عبارتند از:

• جنسیت: خانم‌ها دو برابر نسبت به آقایان بیماری خود-ایمنی دارند. لوپوس عمدتاً در خانم‌ها، به‌ویژه در سال‌های باروری رخ می‌دهد و ۹۰ ٪ از افراد مبتلا به لوپوس، خانم هستند. اگرچه دلیل مشخصی برای این مسئله وجود ندارد، اما تصور می‌شود که هورمون‌های جنسی زنانه در آن نقش دارند. تغییرات عمده هورمونی مانند بارداری، زایمان و یائسگی می‌تواند بر این عارضه تأثیر بگذارد.
• ژنتیک: داشتن یک خویشاوند مبتلا به بیماری خود-ایمنی، می‌تواند خطر و برخی بیماری‌ها را افزایش دهد. لوپوس و MS معمولا ریشه‌های خانوادگی دارند. گاهی اعضای خانواده می‌توانند تحت تأثیر بیماری‌های مختلف خود-ایمنی قرار بگیرند. برای مثال، فردی که دیابت نوع ۱ دارد، به احتمال بیشتر یکی از خویشاوندان او مبتلا به آرتریت روماتوئید خواهد بود.
• عوامل محیطی: قرار گرفتن در معرض اشعه ماوراءبنفش، حلال‌های شیمیایی آلی و سمومی مانند آلودگی هوا و دود سیگار می‌تواند شانس بیماری را افزایش دهد.
• اضافه وزن یا چاقی: چاقی با چندین بیماری خود-ایمنی از جمله پسوریازیس و دیابت نوع ۱ مرتبط است. اگرچه دقیقاً مشخص نیست که وزن اضافی چگونه با این بیماری‌ها مرتبط است، اما تصور می‌شود که التهاب با درجه پایین در بدن ایجاد می‌کند که می‌تواند بر عملکرد ایمنی بدن تأثیر بگذارد.
• رژیم غذایی و سبک زندگی: سیگار کشیدن و رژیم غذایی که حاوی چربی‌های اشباع‌شده و غذاهای فرآوری‌شده است می‌تواند ریسک بروز این بیماری‌ها را افزایش دهد و پیشرفت بیماری را وخیم‌تر کند.
• عفونت‌ها: ویروس اپشتین-بار (EBV) می‌تواند با آرتریت روماتوئید و SLE همراه باشد. گزارش شده است که عفونت کووید-۱۹ باعث ایجاد موارد لوپوس، سندروم گیلن‌باره و سایر بیماری‌ها می‌شود.
• مصرف داروها: برخی از داروهای فشار خون، استاتین‌ها و آنتی بیوتیک‌ها احتمال دارد موجب بیماری‌های خود-ایمنی ناشی از دارو مانند لوپوس و هپاتیت خود-ایمنی شوند.
• داشتن یک بیماری خود-ایمنی: حدود ۲۵% از افراد مبتلا به یک بیماری خود-ایمنی، متمایل به ابتلا به بیماری‌های خود-ایمنی دیگر نیز هستند.

تشخیص یک بیماری خود-ایمنی، به ویژه در مراحل اولیه و در صورت آسیب دیدن چندین عضو یا سیستم بدن، می‌تواند دشوار باشد. همچنین، بسیاری از این بیماری‌ها، علائم مشابهی با سایر بیماری‌ها دارند.

روش‌های اصلی تشخیص بیماری‌های خود-ایمنی عبارتند از:

• انواع تست‌های خون، از جمله آزمایش آنتی‌بادی‌هایی که به سلول‌های خود حمله می‌کنند (اتوآنتی‌بادی‌ها)
• سابقه پزشکی، از جمله سابقه خانوادگی بیماری‌های خود-ایمنی
• معاینه فیزیکی
• بررسی علائم

وجود اتوآنتی‌بادی‌ها در خون شما برای تأیید تشخیص کافی نیست، اما یکی از اقدامات اولیه تشخیص محسوب می‌شود. اگر علائم لوپوس، آرتریت روماتوئید، سندروم شوگرن یا سابقه خانوادگی بیماری خود-ایمنی را دارید، معمولا آزمایش خون آنتی‌بادی‌های ضد هسته‌ای (ANA) اولین گام است.

اگر به دلیل شرایط جسمانی، محدودیت حرکت، مشغله کاری و … امکان مراجعه حضوری به آزمایشگاه را ندارید، با سفارش سرویس نمونه‌گیری در منزل آزمایشگاه نانو در ارومیه، به‌راحتی می‌توانید آزمایش‌های تجویز شده را در خانه یا محل کار خود انجام دهید.

پرسنل مجرب آزمایشگاه نانو، تخصص و تجهیزات لازم برای این کار را در اختیار دارند و با رعایت تمامی استانداردهای ابلاغی وزارت بهداشت، با هماهنگی قبلی در محل سکونت یا کار شما برای انجام نمونه گیری حاضر خواهند شد.

← لطفاً توجه داشته باشید که ارائه نام و نام خانوادگی بیمار، سن، کد ملی، آزمایش مورد درخواست، کد رهگیری که از پزشک دریافت کرده‌اید، و یک شماره تماس برای ثبت درخواست ضروری است.

← برای درخواست نمونه‌گیری در منزل، بهتر است یک روز قبل با آزمایشگاه تماس بگیرید. برای آزمایش‌های اورژانسی، لطفاً حداقل ۲ ساعت قبل تماس بگیرید.

پاسخ سؤالات خود را بیابید

اگر درباره آزمایش‌های هورمونی، نحوه نمونه‌گیری و انجام آنها، و یا شرایط خود سؤالی دارید، می‌توانید آن را در محتوای سایت جستجو کنید:

همکاران ما در بخش پذیرش آزمایشگاه نانو و واحد روابط عمومی این مرکز، با شماره تلفن‌های ۰۴۴۳۳۴۵۷۹۹۳ و ۰۴۴۳۳۴۵۷۹۹۶ در ساعات کاری مجموعه، تا حد امکان پاسخگوی سؤالات شما خواهند بود.