همه آنچه درباره غدد فوق‌کلیوی باید بدانید

غدد فوق‌کلیوی (یا غدد آدرنال) دو اندام مثلثی‌شکل و عضوی از سیستم غدد درون‌ریز هستند که حدود ۴ سانتی‌متر ارتفاع و ۷٫۵ سانتی‌متر طول دارند. این دو غده در بالای هر دو کلیه قرار دارند.

هر غده فوق‌کلیوی از دو قسمت متمایز تشکیل شده است:

• بخش قشری (کورتکس) (adrenal cortex): قسمت بیرونی غده، هورمون‌هایی تولید می‌کند که برای ادامه زندگی شما حیاتی هستند؛ مانند کورتیزول که به تنظیم متابولیسم و پاسخ به استرس کمک می‌کند و آلدوسترون که به کنترل فشار خون کمک می‌کند.
• بخش مرکزی (adrenal medulla): هورمون‌های غیرضروری تولید می‌کند که وجود آنها برای ادامه زندگی ضروری نیست، مانند آدرنالین که به بدن شما کمک می‌کند در برابر استرس واکنش نشان دهد.

این سیستم، متشکل از شبکه‌ای از چندین غده است که هورمون‌ها را ترشح می‌کنند. غدد درون‌ریز، هورمون‌ها را مستقیماً به درون جریان خون آزاد می‌کنند.

هورمون‌ها مواد شیمیایی هستند که با انتقال پیام از طریق خون به اندام‌ها، پوست، عضلات و سایر بافت‌ها، قادر هستند عملکردهای مختلف بدن شما را هماهنگ کنند. این سیگنال‌ها به بدن شما می‌گویند چه کاری باید انجام دهد و چه زمانی باید آن را انجام دهد.

اندام‌ها و غده‌های اصلی عضو سیستم غدد‌ درون‌ریز:

• هیپوتالاموس
• غده هیپوفیز
• تیروئید
• غدد پاراتیروئید
• غدد فوق‌کلیوی
• غده اپی‌فیز
• پانکراس
• تخمدان‌ها
• بیضه‌ها

بخش قشری و مرکزی غدد فوق‌کلیوی، عملکردهای بسیار متفاوتی دارند. یکی از تمایز‌های اصلی بین آنها این است که هورمون‌های آزاد شده توسط بخش قشری برای زندگی ضروری هستند، در حالی که برای ادامه حیات نیاز به هورمون‌های ترشح‌شده توسط بخش مرکزی نداریم.

هورمون‌های بخش قشری

بخش قشری دو گروه اصلی هورمون‌های کورتیکواستروئید تولید می‌کند: گلوکوکورتیکوئیدها و مینرالوکورتیکوئیدها. آزاد شدن گلوکوکورتیکوئیدها توسط هیپوتالاموس و غده هیپوفیز تحریک می‌شود. ماینرالوکورتیکوئیدها در اثر سیگنال‌هایی شروع به تولید می‌کنند که توسط کلیه ارسال می‌شود.

هنگامی که هیپوتالاموس، هورمون آزاد کننده کورتیکوتروفین (CRH) را تولید می‌کند، غده هیپوفیز را تحریک می‌کند تا هورمون کورتیکوتروفیک آدرنال (ACTH) را آزاد کند. این هورمون‌ها به نوبه خود، به غدد فوق‌کلیوی برای تولید هورمون‌های کورتیکواستروئید علامت می‌دهند.

گلوکوکورتیکوئیدهای آزاد شده توسط قشر آدرنال عبارتند از:

• هیدروکورتیزون: که معمولا به عنوان کورتیزول شناخته می‌شود، تنظیم می‌کند که چگونه بدن چربی‌ها، پروتئین‌ها و کربوهیدرات‌ها را به انرژی تبدیل کند. همچنین به تنظیم فشار خون و عملکرد قلبی-عروقی کمک می‌کند.
• کورتیکواسترون: این هورمون با همکاری هیدروکورتیزون، در تنظیم پاسخ ایمنی، و سرکوب واکنش‌های التهابی مؤثر است.

مینرالوکورتیکوئید پایه، آلدوسترون است که تعادل مناسب نمک و آب را حفظ می‌کند و در عین حال به کنترل فشار خون کمک می‌کند.

دسته سومی از هورمون‌های تولید شده توسط بخش قشری وجود دارد که به عنوان استروئیدهای جنسی یا هورمون‌های جنسی شناخته می‌شود. بخش قشری، مقادیر کمی از هورمون‌های جنسی آقایانه و خانم‌هاه را آزاد می‌کند. با این حال، تأثیر آنها معمولا تحت‌الشعاع مقادیر بیشتری از هورمون‌های آزاده شده توسط تخمدان‌ها یا بیضه‌ها (مانند استروژن و تستوسترون) قرار می‌گیرد.

هورمون‌های مدولا آدرنال (بخش مرکزی)

برخلاف بخش قشری، بخش مرکزی هیچ عملکردی حیاتی انجام نمی‌دهد. یعنی برای تداوم زندگی به آن احتیاج ندارید. اما این مطلب به این معنی است که بخش مرکزی غدد فوق‌کلیوی بی‌فایده است.

هورمون‌های بخش مرکزی پس از تحریک سیستم عصبی سمپاتیک آزاد می‌شوند که در هنگام استرس رخ می‌دهد. به همین ترتیب، بخش مرکزی به شما کمک می‌کند تا با استرس جسمی و عاطفی مقابله کنید.

ممکن است با واکنش مبارزه یا فرار آشنا باشید، فرایندی که توسط سیستم عصبی سمپاتیک آغاز می‌شود وقتی بدن شما با یک وضعیت تهدید کننده (استرس‌زا) مواجه می‌شود و در طی آن، فرد تصمیم می‌گیرد از این صحنه استرس‌آور فرار کند، و یا بماند و مبارزه کند. هورمون‌های بخش مرکزی به این پاسخ کمک می‌کنند.

هورمون‌هایی که توسط بخش مرکزی ترشح می‌شوند عبارتند از:

• اپی‌نفرین: اکثراً اِپی‌نفرین را با نام دیگر آن یعنی “آدرنالین” شناخته می‌شود. این هورمون با افزایش ضربان قلب و شتاب خون، به عضلات و مغز به سرعت به استرس پاسخ می‌دهد. همچنین با کمک به تبدیل گلیکوژن به گلوکز در کبد، میزان قند خون شما را افزایش می‌دهد. (گلیکوژن شکل ذخیره‌سازی گلوکز در کبد است)
• نورادی‌نفرین: که با نام نورادرنالین نیز شناخته می‌شود، این هورمون در پاسخ به استرس با اپی‌نفرین همکاری دارد. با این حال، می‌تواند باعث انقباض عروق (تنگ شدن رگ‌های خونی) شود که منجر به فشار خون بالا می‌شود.

دلایل متعددی وجود دارد که غدد فوق‌کلیوی در اثر آنها، آنطور که باید کار نمی‌کند. مشکل ممکن است از خود غده فوق‌کلیوی باشد، یا علت اصلی ممکن است به دلیل نقص در غده دیگری مانند هیپوفیز باشد که به تنظیم غدد فوق‌کلیوی کمک می‌کند. علاوه بر این، مصرف برخی داروها ممکن است موجب مشکلاتی در عملکرد غده فوق‌کلیوی شود.

شایع‌ترین اختلالات و بیماری‌های غدد فوق‌کلیوی شامل این موارد است:

بیماری آدیسون

این اختلال نادر می‌تواند افراد را در هر سنی تحت‌تأثیر قرار دهد. بیماری هنگامی ایجاد می‌شود که بخش قشری نتواند کورتیزول و آلدوسترون کافی تولید کند.

سرطان آدرنال

سرطان آدرنال یک سرطان بسیار نادر اما تهاجمی است. تومورهای بدخیم آدرنال به‌ندرت به غدد فوق‌کلیوی محدود می‌شوند؛ آنها غالباً به سایر اندام‌ها گسترش می‌یابند و به دلیل هورمون‌های اضافی که تولید می‌کنند، تغییرات نامطلوبی در بدن ایجاد می‌کنند.

سندروم کوشینگ

سندروم کوشینگ یک بیماری غیرمعمول است که اساساً برعکس بیماری آدیسون است، یعنی بر اثر تولید بیش از حد هورمون کورتیزول ایجاد می‌شود. دلایل مختلفی برای این اختلال وجود دارد، از جمله وجود تومور در غده فوق‌کلیوی یا غده هیپوفیز.

هیپرپلازی مادرزادی آدرنال

این اختلال ژنتیکی با مقادیر پایین کورتیزول شناخته می‌شود. برای افراد مبتلا به هیپرپلازی مادرزادی آدرنال، معمول است که مشکلات هورمونی دیگر مانند مقادیر پایین آلدوسترون پیش بیاید.

علائم اختلال غده فوق‌کلیوی بستگی به بیماری دارد که به آن مبتلا هستید، زیرا اختلالات مختلف فوق‌کلیوی متنوع هستند و برخی آز آنها به دلیل تولید بیش از حد، و برخی دیگر در اثر تولید کم هورمون‌های مختلف ایجاد می‌شوند.

علائم بیماری آدیسون معمولا به این شکل است:

• کاهش وزن
• ضعف
• خستگی شدید
• حس تهوع و یا استفراغ
• فشار خون پایین
• تکه‌های پوست تیره‌تر
• میل به نمک
• سرگیجه هنگام ایستادن
• افسردگی

علائم سرطان آدرنال -به‌طور خاص سرطان قشر آدرنال یا همان سرطان آدرنوکورتیکال- می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• افزایش وزن
• احتباس مایعات (که منجر به نفخ می‌شود)
• رشد غیرمعمول موهای صورت یا بدن
• درد شکمی یا احساس سیری (اگر تومور بر روی سایر اندام‌های نزدیک فشار بیاورد)

علائم شایع سندروم کوشینگ عبارتند از:

• چاقی بالای بدن، صورت و گردن گرد، و نازک شدن بازوها و پاها
• مشکلات پوستی مانند آکنه یا رگه‌های تغییر رنگ یافته در شکم یا زیر بغل
• فشار خون بالا
• ضعف عضلانی و استخوانی
• تحریک‌پذیری یا افسردگی
• قند خون بالا
• نرخ رشد آهسته در کودکان
• در خانم‌ها، افزایش رشد موهای صورت یا بدن، و بی‌نظمی‌های قاعدگی
• در آقایان، کاهش باروری و میل جنسی

علائم هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH) بسته به شدت بیماری می‌تواند از خفیف تا جدی باشد. علائم خفیف CAH ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• نشانه‌های اولیه بلوغ
• آکنه
• قد کوتاه‌تر از متوسط
• در خانم‌ها، قاعدگی‌های نامنظم، مشکلات احتمالی باردار شدن، و بروز موهای زائد صورت

علائم CAH شدیدتر می‌تواند علاوه بر موارد فوق، شامل این موارد باشد:

• کم‌آبی بدن
• فشار خون پایین
• میزان قند خون پایین
• مشکل در نگهداری نمک کافی در بدن
• تغییر رشد اندام تناسلی خارجی در دختران (این مسئله در هنگام تولد مشاهده می‌شود و ممکن است نیاز به جراحی اصلاحی داشته باشد)
• در آقایان، تومورهای خوش‌خیم بیضه و ناباروری

اگر به دلیل شرایط جسمانی، محدودیت حرکت، مشغله کاری و … امکان مراجعه حضوری به آزمایشگاه را ندارید، با سفارش سرویس نمونه‌گیری در منزل آزمایشگاه نانو در ارومیه، به‌راحتی می‌توانید آزمایش‌های تجویز شده را در خانه یا محل کار خود انجام دهید.

پرسنل مجرب آزمایشگاه نانو، تخصص و تجهیزات لازم برای این کار را در اختیار دارند و با رعایت تمامی استانداردهای ابلاغی وزارت بهداشت، با هماهنگی قبلی در محل سکونت یا کار شما برای انجام نمونه گیری حاضر خواهند شد.

← لطفاً توجه داشته باشید که ارائه نام و نام خانوادگی بیمار، سن، کد ملی، آزمایش مورد درخواست، کد رهگیری که از پزشک دریافت کرده‌اید، و یک شماره تماس برای ثبت درخواست ضروری است.

← برای درخواست نمونه‌گیری در منزل، بهتر است یک روز قبل با آزمایشگاه تماس بگیرید. برای آزمایش‌های اورژانسی، لطفاً حداقل ۲ ساعت قبل تماس بگیرید.

پاسخ سؤالات خود را بیابید

اگر درباره آزمایش‌های هورمونی، نحوه نمونه‌گیری و انجام آنها، و یا شرایط خود سؤالی دارید، می‌توانید آن را در محتوای سایت جستجو کنید:

همکاران ما در بخش پذیرش آزمایشگاه نانو و واحد روابط عمومی این مرکز، با شماره تلفن‌های ۰۴۴۳۳۴۵۷۹۹۳ و ۰۴۴۳۳۴۵۷۹۹۶ در ساعات کاری مجموعه، تا حد امکان پاسخگوی سؤالات شما خواهند بود.